XXI Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Amsterdamie w dniach 22-28 sierpnia 2010 roku. Przygotowaniami kierowało specjalne konsorcjum, na którego czele stał Hans Blom. Filarami tegoż konsorcjum były cztery instytucje: Królewskie Holenderskie Towarzystwo Historyczne, Uniwersytet Amsterdamski, Holenderska Biblioteka Narodowa i Międzynarodowy Instytut Historii Społecznej.
Komitet Organizacyjny podjął nową w dziejach kongresów inicjatywę, którą było powołanie pod przewodnictwem Pima den Boera Funduszu Solidarnościowego, który – poprzez udzielenie wsparcia finansowego – miał umożliwić udział w Kongresie historykom z mniej rozwiniętych krajów. Ostatecznie jego beneficjentami było 90 badaczy.
W amsterdamskim Kongresie udział wzięło około 1300 uczestników z 84 krajów. Najliczniejszą grupę stanowili historycy holenderscy (237 osób), a następnie amerykańscy (114), brytyjscy (81) i niemieccy (75). Wśród uczestników znaleźli się też luminarze nauk historycznych, m.in. José Louis Peset z Hiszpanii, Jean Claude Robert z Francji, Lex Heerma van Voss z Holandii, Bozhong Li z Chin, Ibrahima Thioub z Senegalu.
Pod względem naukowym Kongres okazał się bardzo owocny. W sumie odbyło się 175 sesji. Debata otwierająca Kongres była poświęcona historii wody i zarządzaniu zasobami wodnymi. Trzy tzw. wielkie tematy dotyczyły bardziej konwencjonalnych kwestii: upadek imperiów, miasto jako kultura, religia a władza. Spośród innych paneli żywą dyskusję wywołała debata na temat wolności badań oraz pamięci historycznej. W dyskusjach przewijał się też problem globalizacji.
Kongres odbił się szerokim echem w holenderskiej prasie. Interesująca jego ocena, pióra Rogera Chartiera, ukazała się też w Le Monde.
Autor: Marek
XXII MIĘDZYNARODOWY KONGRES NAUK HISTORYCZNYCH JINAN 2015
W dniach 23-29 sierpnia 2015 roku w Jinan XXII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Jinan w Chinach. Został zorganizowany przez Towarzystwo Historyków Chińskich, które oficjalnie zostało Narodowym Komitetem Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych w 1982 roku, oraz przez Wydział Historii i Kultury na Uniwersytecie Shandong. Zgromadził 2077 uczestników (2765 osób zarejestrowało się na stronie internetowej), w tym 785 naukowców z zagranicy z 76 krajów, z różnych regionów Europy, Azji, Afryki i Oceanii. Wśród uczestników ceremonii otwarcia Kongresu był premier Chin Liu Yandong, który odczytał list od prezydenta Xi Jinping. Przewodnicząca MKNH, Marjatta Hietala wygłosiła mowę otwierającą obrady Kongresu, w której przyjrzała się procesowi i kanałom przekazywania wiedzy oraz międzynarodowej komunikacji kulturowej pomiędzy Chinami i światem, przedstawiła zarys roli MKNH w międzykulturowej komunikacji i odniosła się do wyzwań, z którymi mierzą się współcześni historycy takimi, jak konkurencja, media i Internet. Tematem mów otwierających Kongres była Natura a historia człowieka. Organizatorzy zaprosili trzech wybitnych uczonych z Europy, Afryki i Azji by wygłosili referaty na ten temat: Andreę Giardina (Włochy), Mamadou Fall (Senegal) i Xia Mingfang (Chiny).
Kongres składał się z różnego rodzaju sesji: 4 tematów przewodnich, 27 tematów specjalistycznych, 18 sesji łączonych i 19 okrągłych stołów. Dodatkowo, 19 organizacji międzynarodowych przygotowało własne sesje specjalne. Zorganizowano 3 sesje wieczorne oraz Sesję Posterową dla doktorantów. Pierwszy temat przewodni brzmiał Chiny w globalnej perspektywie i był zorganizowany przez Wang Jianlang (Chińska Akademia Nauk Społecznych) i Maríę Dolores Elizalde (CSIC, Madryt). Komentatorem był Kenneth Pomeranz z Uniwersytetu Chicago, a udział wzięło 14 naukowców z Chin, Stanów Zjednoczonych, Francji, Włoch, Rosji, Szwajcarii, Kanady, Hiszpanii, Japonii i Bangladeszu. Wyrazili oni swoje zdanie na temat związków i interakcji pomiędzy Chinami i resztą świata, roli Chin, oraz tego w jakim stopniu Chiny wypłynęły na historię globalizacji począwszy od XV wieku. Drugi temat przewodni dotyczył historycyzowania emocji. Po raz pierwszy w historii Kongresów badania z obszaru historii emocji zostały wybrane jako jeden z głównych tematów. Historycy wykazali bardzo duże zainteresowanie tym zagadnieniem. Przewodniczącymi obrad byli Ute Frevert i Andrew Lynch, a udział w nich wzięło 11 naukowców z Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Australii i innych krajów. Uczestnicy wymienili poglądy i prowadzili dyskusje w obszarach takich jak: polityka, ekonomia, życie, muzyka i śmierć. Trzeci temat przewodni Rewolucje w historii świata: porównania i związki był zorganizowany przez Alana Forresta z Uniwersytetu York, Mitani Hiroshi z Uniwersytetu Tokjo i Pierre’a Serna z Uniwersytetu 1 Panthéon-Sorbonne w Paryżu. Anna-Maria Rao oraz Mitani Hiroshi byli komentatorami przemówień 11 naukowców. Odbyły się cztery sesji, które dotyczyły czterech tematów: Rewolucje w świecie atlantyckim, Rewolucje w XX-wiecznej Europie, Rewolucje we współczesnej Afryce i na bliskim Wschodzie oraz Rewolucje we współczesnej Azji Wschodniej. Czwarty temat przewodni, Zwrot cyfrowy z historii, został zorganizowany i zrecenzowany przez Toma Dublina ze Stanowego Uniwersytetu w Nowym Jorku. Dwunastu naukowców przedstawiło swoje referaty w ramach tej konferencji. Pierwsza, poranna sesja nosiła tytuł Historia cyfrowa: wyzwania i możliwości. Druga, popołudniowa sesja skupiła się na temacie Nowe narzędzia, nowe narracje, nowe historie. Sesja wieczorna została zorganizowana wokół tematu Międzynarodowe promowanie historii cyfrowej.
Tematyka referatów wygłoszonych na Kongresie była zróżnicowana, choć perspektywa globalna i międzynarodowa ukazała podobieństwa pomiędzy uczestnikami. To właśnie takie podejście MKNH zawsze starał się wspierać: unikać i uciekać od badań zbyt skupionych na narracji państw narodowych, a zamiast tego stosować narrację globalną i międzynarodową. Pewne nowe tematy – lub tematy nowe dla niektórych, a dla innych znane – znalazły się w programie. W dodatku, tematy czy podejścia tradycyjne – historia narodowa, regionalna, polityczna, gender, historia pracy, historia publiczna – zostały przedstawione z nowych perspektyw czerpiących z historii globalnej i przyciągnęły wielu badaczy. Patrząc na to, jak sesje zostały zorganizowane, lub o czym mówili referenci, możemy wysnuć wniosek, że pomimo iż „historia globalna” nie była jednym z tematów przewodnich Kongresu w Jinan, żaden z poprzednich kongresów nie charakteryzował się tak bardzo podejściem „historii globalnej” lub „globalizacji” jak ten.
IV MIĘDZYNARODOWY KONGRES NAUK HISTORYCZNYCH LONDYN 1913
W dniach 2-9 kwietnia 1913 roku Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Londynie. Jego organizatorami były Brytyjska Akademia oraz Królewskie Towarzystwo Historyczne, na którego czele stał wówczas Sir Charles Firth.
Wśród uczestników Kongresu znaleźli się wybitni uczeni: amerykański mediewista z Harvard University, Charles Homer Haskins, brytyjski historyk Sir George Walter Prothero oraz rosyjski mediewista Paweł Gawriłowicz Winogradow z Uniwersytetu Oxfordzkiego, który na Kongresie przewodniczył sekcji historii prawa.
Podczas Kongresu w 1913 roku po raz pierwszy odbyły się obrady sekcji historii wojskowości (Naval and Military Section). Prelegenci skupiali się na różnych aspektach badań. Poruszano zarówno zagadnienia historyczne (przykładowo John Holland Rose wygłosił referat pt. Précis of the Plans of Napoleon for the Autumn Campaign of 1813, a Christopher Thomas Atkinson pt. Foreign Regiments in the British Service 1793-1815), jak i kwestie o charakterze bardziej metodologicznym (np. Alfred Dewar przedstawił referat pt. Naval History and the Necessity of a Catalogue, a Sir Lonsdale Hale pt. The Difficulties Encountered in Compiling Military History). Referaty zaprezentowane w ramach tej sekcji zostały wydane staraniem Cambridge University Press, ponieważ organizatorzy Kongresu nie byli w stanie zapewnić publikacji.
Nakładem Oxford University Press ukazały się z kolei materiały z obrad sekcji historii prawa. Jak wynika z ich lektury, uczestnicy wygłosili referaty po niemiecku, włosku, angielsku i francusku, a dotyczyły one zagadnień specjalistycznych (np. Edwin Charles Clark wygłosił referat zatytułowany Numismatic Illustrations of the History of Roman Law), jak i bardziej przekrojowych (np. Sir Frederick Pollock przedstawił referat pt. The Transformation of Equity). Inne wystąpienia dotyczyły zagadnień związanych z tradycją prawa rzymskiego i prawa w poszczególnych państwach (m.in. w Niemczech, Francji, Rosji, Anglii).
Bibliografia
- Essays in Legal History Read before the International Congress of Historical Studies Held in London in 1913, red. Paul Vinogradoff, London-Edinburgh 1913
- Naval and Military Essays Being Papers Read in the Naval and Military Section at the International Congress of Historical Studies, Cambridge 1914
- ‘Remember the Days of Old’. Sermon Preached in Westminster Abbey before the Members of the International Historical Congress, by the Right the Reverend the Dean Herbert Edward Ryle, D.D. on Sunday, April 6th, 1913, London-New York 1913
III MIĘDZYNARODOWY KONGRES NAUK HISTORYCZNYCH BERLIN 1908
W dniach 6-12 sierpnia 1908 roku w stolicy Niemiec, Berlinie, odbył się III Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych. Na czele Komitetu Organizacyjnego stanął „triumwirat”: dyrektor generalny Królewskiego Archiwum Państwowego Reinhold Koser oraz profesorowie Królewskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Berlinie Eduard Mayer i Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff.
Podczas ceremonii otwarcia głos zabrał Reinhold Koser, który odczytał list kanclerza Rzeszy Bernharda von Bülowa. Mowy wygłosili także: sekretarz stanu Theobald von Bethmann–Hollweg, burmistrz Berlina Georg Reicke, sekretarz Królewskiej Pruskiej Akademii Nauk Arthur von Auwers oraz rektor Królewskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Berlinie Carl Stumpf. Wykład podczas ceremonii otwarcia wygłosił ambasador USA w Niemczech, David Jane Hill, który przestawił kwestię powinności moralnych stojących przed historykami w dobie historiografii pisanej z perspektywy narodowej.
Na program Kongresu złożyło się 56 sesji podzielonych na posiedzenia ogólne (6) i sekcje tematyczne (50). Sekcje tematyczne obejmowały 8 dziedzin: historia starożytnego Wschodu, historia starożytnej Grecji i Rzymu, historia polityczna średniowiecza i czasów nowożytnych, historia idei i kultury średniowiecza i czasów nowożytnych, historia prawno-gospodarcza, historia Kościoła, historia sztuki, historia nauk pomocniczych historii. Powołano także podsekcję dotyczącą historii nauk przyrodniczych. Porządek obrad przewidywał w ramach sekcji podział na wykłady i dyskusję. Językami kongresowymi były: niemiecki, angielski, francuski, włoski i łacina.
W ramach sekcji tematycznych starożytnicy debatowali m.in. o staroegipskiej sztuce sepulkralnej. Mediewiści i nowożytnicy dyskutowali m.in. o kategoryzacji źródeł historycznych i ich wpływie na prowadzenie badań. W sekcji historii Kościoła debatę wywołał problem początków organizacji kościelnej w protestantyzmie. Szczególne zainteresowanie wzbudził też wykład Ericha Marcksa z Seminarium Historycznego w Hamburgu na temat młodości Ottona von Bismarcka.
W ramach sesji ogólnych skupiono się na zagadnieniach bardziej przekrojowych, m.in. na problemie periodyzacji historii sztuki czy na historii islamu. Dużym zainteresowaniem cieszył się wykład dyrektora Muzeum Egipskiego w Kairze Gastona Maspero, który przedstawił zagrożenia towarzyszące ochronnie zabytków starożytności oraz środki niezbędne dla ich skutecznego ratowania.
Uczestnicy Kongresu mieli do dyspozycji przygotowany przez gospodarzy obszerny drukowany program wydarzeń. Poza tym codziennie podczas obrad Kongresu ukazywał się biuletyn informacyjny, w którym zamieszczone były krótkie sprawozdania z odbytych danego dnia posiedzeń.
Dla uczestników Kongresu przygotowano program wydarzeń towarzyszących, obejmujący m.in. zwiedzanie berlińskich muzeów, archiwów i bibliotek oraz innych instytucji kultury i obiektów rekreacyjnych w Berlinie i okolicy. Z myślą o żeńskich uczestniczkach Kongresu organizatorzy powołali dla nich specjalny komitet (Damenkomitee), którego zadaniem była pomoc w organizacji ich pobytu w Berlinie.
Podczas ceremonii zamknięcia ogłoszono gospodarza kolejnego Kongresu, którym został Londyn. Ponadto, decyzją uczestników Kongresu, na wniosek delegacji włoskiej, zdecydowano się ufundować tablicę pamiątkową na domu rodzinnym Theodora Mommsena.
Bibliografia
- Programm des Internationalen Kongresses für historische Wissenschaften, Berlin, 6. bis 12 August 1908, Berlin 1908.
- „Kongress-Tageblatt. Internationaler Kongress für Historische Wissenschaften“, 1908, nr 1-7.
II MIĘDZYNARODOWY KONGRES NAUK HISTORYCZNYCH RZYM 1903
Ostatecznie Kongres odbył się w dniach 1-9 kwietnia 1903 roku. Pomimo że było zdecydowanie mniej sekcji niż zaplanowano w 1902 roku (osiem zamiast dwudziestu), i tak program był bardzo bogaty. Obejmował bowiem nie tylko historię i nauki pomocnicze historii, ale też szereg innych dyscyplin luźno związanych z naukami historycznymi. Pierwsza sekcja była poświęcona historii starożytnej, epigrafii i filologii klasycznej, druga – historii średniowiecznej i nowożytnej, trzecia – historii literatury, czwarta – archeologii, numizmatyce i historii sztuki, muzyki i teatru, piąta – historii prawa i nauk ekonomiczno-społecznych, szósta – historii geografii i geografii historycznej, siódma – historii i filozofii religii, ósma – historii matematyki, fizyki i medycyny. Miejscem obrad był pojezuicki gmach Kolegium Rzymskiego (Collegium Romanum). Jedynie sekcje czwarta, piąta i szósta obradowały odpowiednio w Akademii św. Cecylii, w siedzibie Stowarzyszenia Prawniczego (Circolo giuridico) oraz w siedzibie Włoskiego Stowarzyszenia Geograficznego (Societa geografica italiana).
Były dwie formy wystąpień. Pierwszą tworzyły komunikaty informujące tylko środowisko historyczne o najnowszych odkryciach. Dlatego też nie przewidywano po nich dyskusji. Debata miała natomiast towarzyszyć drugiego rodzaju wystąpieniom, podczas których przedstawiano postulaty badawcze i zespołowe projekty edytorskie. Językiem oficjalnym obrad był włoski. Posługiwali się nim nie tylko miejscowi uczeni, ale też większość zagranicznych prelegentów, z wyjątkiem Francuzów, którzy mówili tylko w swoim języku. W sekcji poświęconej literaturze i filologii klasycznej obradowano natomiast po łacinie.
W porównaniu z poprzednim kongresem liczba uczestników była imponująca. Z 2060 zaproszonych gości wzięło w nim udział 1500-1800 uczestników, w tym około 450 z referatami. Większość stanowili Włosi (1144 i 188 wystąpień), ale licznie reprezentowani byli także Niemcy (358 i 18 wystąpień), Francuzi (194 i 28 wystąpienia), obywatele Austro-Węgier (97 i 6 wystąpień), Anglicy (74 i 5 wystąpień), poddani rosyjscy (47 i 5 wystąpień) oraz Belgowie (31 i 1 wystąpienie). Niemcy reprezentowali m.in. filolog klasyczny Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff, który przewodniczył sekcji filologii klasycznej, teolog Adolf von Harnack, prawnik Otto Gierke, rektor uniwersytetu berlińskiego, oraz dyplomatyk Paul Kehr. Z Francji przybyli m.in. filolog klasyczny i mediewista Paul Meyer, geograf Vidal de la Blache i historyk Gabriel Monod, redaktor „Revue Historique”. Austro-Węgry reprezentowali m.in. Ludo Moritz Hartmann, badacz historii Italii w średniowieczu, i historyk Kościoła Ludwig von Pastor, dyrektor Austriackiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Z Londynu przybył prawnik James Bryce, a z Petersburga historyk i filolog Wasylij Iwanowicz Modestow.
Uroczyste otwarcie kongresu poprzedziło zebranie (1 kwietnia), podczas którego uzgodniono szczegóły dotyczące przebiegu inauguracji. Przewodniczenie kongresowi powierzono Pasquale Villariemu. Na jego zastępców wybrano, wspomnianych już, von Harnacka, von Pastora, Meyera, Bryce’a oraz Modestowa, a na honorowych prezydentów, oprócz włoskiego ministra edukacji Nunzio Nasiego, prezydenta Rzymu Prospero Colonnę i ministra spraw zagranicznych Enrico Costantino Morina oraz nieobecnego Theodora Mommsena. Otwarcie kongresu miało miejsce na Kapitolu, w Pałacu Konserwatorów, w obecności króla Wiktora Emanuela III i królowej Heleny z Czarnogóry. Sesję zagaili prezydent Colonna i minister Nasi, którzy podkreślili uniwersalną rolę cywilizacyjną Rzymu i Włoch.
Po nich zabrał głos przewodniczący kongresu Villari, który wygłosił mowę programową. Włoski historyk stwierdził, że o ile w XIX stuleciu ukształtowały się narodowości i dokonała się emancypacja mas robotniczych, o tyle misją XX wieku będzie podniesienie poziomu materialnego i intelektualnego ludów afrykańskich i azjatyckich. Ponadto, piętnując nacjonalizm, Villari podkreślał, że kraje europejskie ze względu na swe usytuowanie pomiędzy Ameryką a Rosją powinny dążyć do porozumienia. W kwestii dyscyplin historycznych Villari podniósł, że historia stanowi jedyną prawdziwą podstawę nauk społecznych, bez których nie byłoby możliwe zrozumienie otaczającego nas świata. Nawoływał przy tym do prowadzenia badań komparatystycznych, twierdząc, że nie można zrozumieć dziejów żadnego narodu bez szerszego spojrzenia i podejmowania współpracy z uczonymi z innych krajów.
Kongres stał się okazją do ukazania postępów dyscyplin, które burzliwie rozwinęły się w drugiej połowie XIX wieku: archeologii, biografistyki, historii kultury, a także biblistyki. Stanowił też ważny etap w procesie odchodzenia od idealizmu historycznego na rzecz alternatywnych koncepcji. Świadczą o tym wystąpienia Ludo Hartmanna i Benedetta Crocego. Przede wszystkim jednak Kongres stanowił forum, na którym przedyskutowano rozmaite postulaty i projekty badawcze. Wiele z nich dotyczyło filologii, edycji źródeł i leksykonów. Proponowano na przykład podjęcie prac nad zbiorem łacińskich nazw własnych (Felice Ramarino), nad bibliografią klasyków greckich i łacińskich (Remigio Sabbadini) oraz stworzeniem międzynarodowego zespołu gromadzącego greckie papirusy literackie (Girolamo Vitelli). Inne projekty skupiały się natomiast na średniowieczu: omawiano m.in. przydatność zbioru włoskich epigrafii średniowiecznych (Francesco Novati) i włoskich dokumentów dyplomatycznych (Luigi Schiaparelli). Z kolei Alessandro D’Ancona proponował publikację słownika bio-bibliograficznego Włochów. Niektóre propozycje dotyczyły wreszcie paleoetnologii (Luigi Pigorini) i geografii historycznej (Giuseppe Dalla Vedova). Pomimo że nie wszystkie wspomniane postulaty zostały potem zrealizowane, Kongres przyczynił się do dyskusji nad rozmaitymi problemami badawczymi.
Podczas obrad przedstawiano też opublikowane już prace lub prowadzone projekty badawcze i edytorskie. Ożywioną dyskusję wywołał wśród Włochów przedruk opracowanego przez Ludovica Antonia Muratoriego zbioru kronik pt. Rerum italicarum scriptores, wydwany przez drukarnię Scipiona Lapiego pod redakcją Giosuego Carducciego i Vittoria Fioriniego. Na sesji obradującej pod przewodnictwem belgijskiego historyka Paula Fredericq’a, w obecności ponad 400 słuchaczy, zaproponowano podjęcie uchwały wspierającej tę inicjatywę. Jednak z powodu sprzeciwu Włoskiego Instytutu Historycznego, który zgodnie ze swoim statutem też zajmował się edytorstwem źródeł, ostatecznie uchwalono apel zlecający wydanie dzieła bez wymieniania prywatnego wydawcy. W dyskusji oprócz Villariego brali udział także wpływowi historycy z zagranicy, jak gdańszczanin Robert Davidsohn, wybitny znawca dziejów Florencji, oraz Gabriel Monod. Podczas obrad Kongresu informowano też o najnowszych odkryciach archeologicznych. Na przykład Luigi Pigorini dokładnie relacjonował badania wykopaliskowe prowadzone przez zespół włoskich archeologów na Krecie.
Obrady Kongresu urozmaicał bogaty program imprez towarzyszących (wystawy, koncerty, przyjęcia). Znaczny rezonans miało odsłonięcie 2 września rekonstrukcji mapy starożytnego Rzymu Forma Urbis Severiana, zrealizowanej przez Rodolfa Lanciniego przy współpracy z Niemieckim Instytutem Archeologicznym w Rzymie. Dzień później otwarto natomiast wystawę topografii Rzymu w Bibliotece im. Wiktora Emanuela II. W programie znalazł się także koncert muzyki sakralnej włoskich mistrzów pod dyrekcją Raffaela Terzianiego oraz koncert mandolinowy w Koloseum.
Organizatorzy oferowali szereg wycieczek krajoznawczych, w tym do miejscowości Norma, Sermoneta i wykopalisk w Norbie. W dniach 14-22 września planowano wyprawę na Sycylię. Zgodnie z planem statek rejsowy miał cumować w kilku punktach wybrzeża, umożliwiając zwiedzanie m.in. Mesyny, Taorminy, Katanii, Syrakuz i Palermo. Podczas podróży powrotnej uczestnicy mieli zatrzymać się w Amalfi, Sorrento i Capri. Z braku odpowiedniej liczby chętnych wycieczka nie doszła jednak do skutku.
Sporo uwagi poświęciła Kongresowi włoska prasa, nie tylko gazety stołeczne, ale również z innych miast. Przyczyniło się do tego wsparcie udzielone przez Ministerstwo Edukacji i zainteresowanie ze strony pary królewskiej. Ocena Kongresu była na ogół pozytywna, choć nie brakowało głosów krytyki. Pewne zastrzeżenia budziła rozległość tematyczna obrad i obecność dyscyplin pośrednio powiązanych z naukami historycznymi. Wobec przewagi zagadnień językoznawczych i literaturoznawczych dramatopisarz Giuseppe Giacosa skarżył się na łamach „Corriere della Sera” na traktowanie po macoszemu sekcji poświęconej historii nauki. Niezadowolenie budziła też forma obrad, tzn. brak dyskusji wokół komunikatów, jak również ich mało odkrywczy charakter oraz lokalny zasięg poruszanych zagadnień. Różne były też opinie w prasie zagranicznej – bardziej krytyczne w Niemczech i Anglii, a raczej pozytywne w Francji.
Owocem Kongresu było 12 tomów akt, które w latach 1904-1907 wydała Accademia dei Lincei. Na marginesie kongresu pojawiły się też publikacje indywidualne, np. tekst wykładu Giacoma Boniego, wygłoszonego podczas zwiedzania Forum rzymskiego.
Bibliografia
Atti del Congresso Internazionale di Scienze Storiche (Roma, 1-9 aprile 1903), vol. 1-12, Roma 1904-1907
„Corriere della Sera”, 1903, nr 60, s. 2, nr 63, s. 1, nr 64, s. 1, nr 90, s. 1, nr 91, s. 2, nr 92, s. 2, nr 93, s. 1, nr 96, s. 2, nr 97, s. 2, nr 98, s. 2, nr 113, s. 1, nr 188, s. 1
K.D. Erdmann, Die Ökumene der Historiker. Geschichte der Internationalen Historikerkongresse und des Comité International des Sciences Historiques, Göttingen 1987
Andrea Mariani