XX Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Sydney w dniach 3-9 lipca 2005 roku. Jego organizację powierzono Australijskiemu Towarzystwu Historycznemu i Uniwersytetowi Nowej Południowej Walli w Sydney. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego był Martyn Lyons. W Kongresie udział wzięli historycy z wielu krajów, między innymi Chin, Nowej Zelandii, Senegalu, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Polski, Syrii, Francji i Niemiec. W sumie było to około 1400 osób. Wśród uczestników znaleźli się wybitni uczeni, m.in. Hayden White z USA, Georg Iggers i Jürgen Kocka z Niemiec, José Luis Peset z Hiszpanii, Dame Anne Salmond z Nowej Zelandii, Ibrahima Thioub z Senegalu. Tematyka poruszana podczas obrad była bardzo różnorodna. Jednym z głównych zagadnień był problem globalizacji historii oraz historii globalnej, jak również kwestia wojny, pokoju i światowego porządku w historii. Ponadto dyskutowano na temat historii środowiskowej oraz praw człowieka. Sporo miejsca poświęcono debacie na temat statusu historii jako dyscypliny naukowej. Generalnie Kongres oceniony został pozytywnie. Toczone dyskusje uznano za rzeczowe i dotykające najważniejszych problemów współczesnej nauki historycznej. Podkreślano, że zainteresowanie historyków przeszłością musi iść w parze z zainteresowaniem teraźniejszością.   Bibliografia: Australia’s History, éds. Martyn Lyons, Penny Russell, Sydney 2005 History in Global Perspective : Proceedings of the 20e International Congress of Historical Sciences,éd. Martyn Lyons, Sydney 2006, CD-ROM

XIX Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Oslo w dniach 6-13 sierpnia 2000 roku. Został on zorganizowany w stolicy Norwegii dzięki inicjatywie Norweskiego Stowarzyszenia Historycznego (HIFO), które, podejmując starania w tym kierunku, wyszło naprzeciw oczekiwaniom norweskiego środowiska naukowego. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego został Even Lange reprezentujący HIFO, a jego zastępcą Helge Pharo z Uniwersytetu w Oslo. Ponadto w Komitecie zasiadali Per G. Norseng i May Brith Ohman Nielsen jako przedstawiciele HIFO, Solvi Sogner z ramienia Uniwersytetu w Oslo, Steinar Imsen z Norweskiego Instytutu Technologicznego oraz Helge W. Nordvik, reprezentant Norweskiej Szkoły Ekonomii i Biznesu w Bergen. Za stronę administracyjną odpowiadali Astri Andresen (Uniwersytet Bergen) i Randi Ronning Balsvik (Uniwersytet w Tromso). Do Oslo przyjechało ponad 1800 historyków z 73 krajów. Najliczniejsza była reprezentacja norweska (blisko 340 osób). Następnie, największa liczba uczestników pochodziła z USA (210), Szwecji (146), Wielkiej Brytanii (122) i Włoch (120). Oficjalnego otwarcia Kongresu dokonała przewodnicząca norweskiego parlamentu Kirsti Kolle Grondahl. Mowy powitalne wygłosili Kaare R. Norum, rektor Uniwersytetu w Oslo i Per Ditlev-Simonsen, burmistrz Oslo. Panel otwierający Kongres poprowadził Ivan Berend, a był on poświęcony spojrzeniu na XX wiek oczyma historyków. Program Kongresu obejmował 3 tzw. wielkie tematy, 20 tematów specjalistycznych, 25 debat. Do tego doszły osobne sesje zorganizowane przez 36 komisji afiliowanych przy CISH, wśród nich 55 sesji posterowych i serie warsztatów historycznych. Jednym z głównych zagadnień poruszanych podczas obrad były zagadnienia metodologiczne związane z rozwojem historii globalnej. Podjęto także dyskusję nad problemem europejskiego, amerykańskiego i azjatyckiego centryzmu historycznego oraz regionalizmu i mniejszości. Jedną z konkluzji płynących z Kongresu było przeświadczenie organizatorów, iż tradycyjna, drukowania forma abstraktów czy streszczeń wystąpień jest już zbyt kosztowna i czasochłonna, dlatego też należy się ograniczyć do ich publikacji w Internecie. Kongres w Oslo miał bardzo wysoki poziom organizacyjny i merytoryczny. Przyczynił się do popularyzacji wiedzy o norweskich badaniach historycznych, jak również, poprzez zawiązanie się sieci licznych nowych kontaktów, do konsolidacji międzynarodowego środowiska historycznego. Organizatorzy przyjęli rozwiązania, które ułatwiły uczestniczenie w Kongresie historykom z krajów pozaeuropejskich. Kongres wywołał duże zainteresowanie mediów norweskich i zagranicznych. Regularnie prowadzone były transmisje radiowe i telewizyjne, a w norweskiej prasie ukazało się aż 55 artykułów.   Bibliografia: K.D. Erdmann, Towards a Global Community of Historians. The International Historical Congresses and the International Committee of Historical Sciences. 1898-2000, red. J. Kocka, New York-Oxford 2005

XVIII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych w Montrealu odbył się w dniach 27 sierpnia-3 września 1995 roku i był połączony z 74 Konferencją Kanadyjskiego Stowarzyszenia Historycznego. Komitet Organizacyjny tworzyli reprezentanci miejscowych uniwersytetów: McGill University, Université de Montréal, Concordia University i Université du Québec. Współorganizatorem było Kanadyjskie Stowarzyszenie Historyczne (KSH). W Kongresie uczestniczyło 2225 historyków z 75 krajów. Podczas sesji inauguracyjnej zastanawiano się nad rolą historyka w ówczesnym świecie. Wśród najbardziej znaczących gości Kongresu znaleźli się: prezydent Francji François Mitterrand, polski historyk i przewodniczący Unii Demokratycznej, Bronisław Geremek, brytyjski ekonomista Sir Alec Cairncross oraz dyrektor generalny UNESCO Federico Mayor. Większość sesji odbywała się w Palais des Congres, a ceremonia zamknięcia w głównej auli Université du Québec. Na program Kongresu złożyło się ponad 80 sesji. Najważniejsze miejsce w strukturze Kongresu zajmowały trzy tzw. „wielkie tematy”: „Nations, Peoples, States”, „Relations between Men and Women and the Great Historical Changes”, „Diasporas: Origins, Forms, Significance”). Oprócz tego odbyło się 16 sesji specjalistycznych i 36 okrągłych stołów, a także panele zorganizowane przez komisje i stowarzyszenia afiliowane przy MKNH. Dotyczyły one wszystkich dziedzin badań historycznych. W ramach Kongresu swoje publikacje prezentowali wydawcy książek historycznych. Odbyła się także wystawa osiągnięć kanadyjskiej historiografii. Na odbywającą się obok Kongresu 74. Konferencję KSH złożyło się natomiast ponad 80 sesji, które poświęcone były takim tematom, jak: kontynentalna integracja gospodarcza, historia świata i historia środowiskowa, seksualność i obywatelstwo, przestępczość, gender, historia wsi, kształtowanie i „kontrolowanie” pamięci narodowej, druga wojna światowa i jej dziedzictwo, przestrzeń społeczna w osiemnastowiecznym mieście europejskim, latynoamerykańska historia społeczna.   Bibliografia: K.D. Erdmann, Towards a Global Community of Historians. The International Historical Congresses and the International Committee of Historical Sciences. 1898-2000, red. J. Kocka, New York–Oxford 2005

XVII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w dniach 26 sierpnia do 2 września 1990 roku w Madrycie. Hiszpański Komitet Nauk Historycznych rozpoczął planowanie tego wydarzenia jeszcze przed XVI Kongresem w Stuttgarcie w 1985 roku, podczas którego kandydatura hiszpańska została wybrana do organizacji następnego Kongresu. Komitet został utworzony przez grupę historyków pod przewodnictwem Eloya Benito Ruano, funkcję sekretarza pełnił Manuel Espadas Burgos, „sekretarza pomocniczego” José Ramón de Urquijo Goitia, a skarbnika Miguel Angel Ladero Quesada. Oficjalny program Kongresu ustalono podczas posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych w Atenach we wrześniu 1987. W tym samym miesiącu król Hiszpanii, Juan Carlos I, przyjął honorową prezydenturę nad Kongresem. W następnych miesiącach uzyskano wsparcie rządu hiszpańskiego i Uniwersytetu Complutense, który zaoferował duże budynki swojego Wydziału Medycznego jako miejsce 312 sesji Kongresu. Finalne prace nad kalendarzem Kongresu miały miejsce podczas zebrania Zarządu Międzynarodowego Komitetu odbywającego się w Madrycie w maju 1988 roku. Zaplanowano wówczas organizację działań równoległych do obchodów sesji: wystawy i targów książki, dni kina historycznego oraz opracowanie i edycję 32-stronicowego zeszytu napisanego przez przez E. Benito Ruano pt. El Comité International, el Comité Espanol y los congresos Internacionales de Ciencias Históricas. Zaplanowano także wycieczki dla uczestników kongresu w tym m.in. do Toledo czy Aranjuez. Udział w kongresie zadeklarowało 1832 historyków. Z niektórych krajów (Włochy, Japonia, Stany Zjednoczone) przybyło na Kongres więcej niż 100 uczestników. Wykład otwierający pt. Hiszpańskie otoczenie Krzysztofa Kolumba wygłosił Miguel Ángel Ladero. W programie Kongresu wyszczególniono wielkie tematy, sekcje chronologiczne, okrągłe stoły oraz spotkania afiliowanych komitetów i stowarzyszeń. Podczas Kongresu rozprowadzono prowizoryczne wersje większości artykułów i komunikatów. Materiały pokonferencyjne ostatecznie opublikowano na początku 1992 roku, w czterech tomach (każdy z nich po 2500 egzemplarzy); otrzymał je każdy zarejestrowany uczestnik. To był ostatni raz, kiedy dokumenty kongresu były wydane jako książka papierowa. Kongres w Madrycie zebrał wiele pochwał z powodu jakości logistyki, dbałości o uczestników i ich towarzyszy, organizacji wewnętrznej i, oczywiście, z powodu ilości i różnorodności tematów oraz ogólnego zainteresowania tematyką, która została przepracowana podczas Kongresu.   Bibliiografia: Eloy Benito Ruano, El Comité International, el Comité Espanol y los Congresos Internacionales de Ciencias Históricas, Madrid 1990 17o Congreso Inernational de Ciencias Históricas 26 de Agosto – 2 de Septiembre 1990. Segunda Circular, Madrid 1990 17o Congreso Inernational de Ciencias Históricas 26 de Agosto – 2 de Septiembre 1990. Programa, Madrid 1990

W dniach 25 sierpnia-1 września 1985 roku Stuttgarcie odbył się XVI Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych. Na czele Komitetu Organizacyjnego stał przewodniczący Niemieckiego Związku Historyków Christian Meier. W Kongresie udział wzięło blisko 2200 historyków z 59 krajów. Największa liczba uczestników pochodziła z Republiki Federalnej Niemiec (około 600), Stanów Zjednoczonych (117), Włoch (111), Japonii (111), Francji (92), Węgier (91), Wielkiej Brytanii (84), ZSRR (68), Polski (63), Niemieckiej Republiki Demokratycznej (61), Hiszpanii (59), Rumunii (57) oraz Czechosłowacji (51). W Kongresie po długiej przerwie wzięła udział oficjalna delegacja Chińskiej Republiki Ludowej (22 uczestników). Podczas ceremonii otwarcia przemówienie powitalne wygłosili: prezydent RFN Richard von Weizsäcker oraz nadburmistrz Stuttgartu Manfred Rommel. Wykład inauguracyjny wygłosił Aleksander Gieysztor, prezydent Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych. Na program Kongresu złożyły się 3 tzw. wielkie tematy, 3 panele metodologiczne, 4 sekcje chronologiczne oraz obrady „okrągłych stołów”. Pierwszy z wielkich tematów poświęcony był Oceanowi Indyjskiemu jako obszarowi geograficzno-historycznemu i jego oddziaływaniu na kraje Azji i Afryki, drugi dotyczył obrazu „obcego” i związanej z nim kwestii inności, tożsamości i dyskryminacji, a trzeci ruchu oporu przeciwko faszyzmowi, nazizmowi i militaryzmowi japońskiemu do 1945 roku w kontekście przeciwstawiania się ludzi rządom własnym i kolaborującym. Sesje metodologiczne dotyczyły kwestii poglądów Maxa Webera na metodologię historii, relacji między archeologią a historią oraz znaczenia filmu jako źródła historycznego. Sekcje chronologiczne podzielone zostały na starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność. W odniesieniu do epoki antycznej nacisk położono na zagadnienie kulturotwórczej roli miasta oraz relacji między państwem i religią. Starożytnicy i mediewiści wspólnie dyskutowali na temat roli barier geograficznych w historii. Ponadto sekcja średniowieczna skupiła się na kwestii ruchów ludowych i religijnych oraz relacji między władzą a autorytetami. Specjaliści od nowożytności zajęli się: reformami religijnymi w Europie XVI wieku, monarchią absolutną w Europie i Azji, parlamentami i partiami politycznymi do 1914 roku, rolą religii w Afryce, stosunkami „małych państw” do przemian kulturalnych, politycznych i gospodarczych w latach 1750-1914 oraz relacjami kultury elitarnej do masowej od XVIII wieku (wspólnie ze specjalistami od historii najnowszej). Uczestnicy sekcji poświęconej współczesności dyskutowali ponadto nad sześcioma innymi obszarami tematycznymi: nowym wymiarem dyplomacji od 1914 roku, zatrudnieniem i bezrobociem po Keynesie, skutkami rozwoju motoryzacji, relacjami między obywatelami a administracją publiczną, przemianami społecznymi w krajach rozwijających się i relacjami pomiędzy partiami politycznymi, opinią publiczną i bezpieczeństwem narodowym. „Okrągłe stoły” poświęcono m.in. problemom źródeł historycznych (sprawie publikacji źródeł dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych oraz czasopismom historycznym), obrazowi Azji w nowoczesnej myśli europejskiej, roli rodziny w historii. Ponadto odbyło się spotkanie na temat Historycy a problem zachowania pokoju, które zakończyło się apelem do narodów i rządów w sprawie pokoju i zaprzestania doświadczeń z bronią jądrową. W czasie Kongresu odbyły się liczne spotkania komisji afiliowanych przy Międzynarodowym Komitecie Nauk Historycznych. Obradowały m.in. International Association of Byzantine Studies, Commission Internationle d’Histoire Maritime, International Economic History Association, International Federation of Societies and Institutes for the Study of the Renaissance, International Commission for the History of Towns, International Commission for the Slavic Studies, International Association of History of Law and Institutions, Commission internationale de diplomatique, International Society for History Didactics. W czasie Kongresu wybrane zostały nowe władze Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych. Ustępującego prezydenta Aleksandra Gieysztora zastąpił Ernesto de la Torre Villar z Meksyku. Kongres w Stuttgarcie zaowocował licznymi publikacjami – zbiorami referatów oraz specjalnymi tomami czasopism wydanymi przez niektóre komitety narodowe.   Bibliografia: Zespół Bundesarchiv, Verband der Historiker und Historikerinnen Deutschlands e.V., B 510 Max Weber, der Historiker, red. J. Kocka, „Kritische Studien zur Geschichtswissenschaft”, 73, red. H. Berding, J. Kocka, H.-U. Wehler, Göttingen 1986. XVI ? Congres International des Sciences Historiques, Stuttgart du 25 aout au 1er septembre 1985. Rapports, vol. 1-2, Stuttgart 1985. XVI? Congres International des Sciences Historiques, Stuttgart du 25 aout au 1er septembre 1985. Actes, Stuttgart 1986. P. Pleskot, Intelektualni sąsiedzi. Kontakty historyków polskich ze środowiskiem „Annales” 1945–1989, Warszawa 2010. J. Topolski, XVI Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych w Stuttgarcie 25 sierpnia-1 września 1985, „Kwartalnik Historyczny” 93, 1986, s. 925-929. 16. Internationaler Kongreß der Geschichtswissenschaften. Ansprache bei der Eröffnungssitzung in der Liederhalle in Stuttgart (25. August 1985), [w:] R. v. Weizsäcker, Reden und Interviews, cz. 2, Bonn, 1986, s. 41-46.

W dniach 10-17 sierpnia 1980 roku w stolicy Rumunii, Bukareszcie, odbył się XV Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych. Na czele Komitetu Organizacyjnego stał przewodniczący rumuńskiej Akademii Nauk Społecznych i Politycznych Mihnea Gheorghiu. W Kongresie udział wzięło ponad 2400 historyków z 67 krajów. Największa liczba uczestników pochodziła z Rumunii (648), Stanów Zjednoczonych (141), ZSRR (116), Japonii (108), Bułgarii (106) oraz Francji (100). Liczne były również delegacje Niemieckiej Republiki Demokratycznej (98), Hiszpanii (94), Republiki Federalnej Niemiec (90), Węgier (89) oraz Polski (75). Podczas ceremonii otwarcia odczytano list prezydenta Rumunii Nicolae Ceauşescu. Głos zabrał też Vladimir Stepanek, przedstawiciel UNESCO. Wykłady podczas ceremonii otwarcia wygłosili Karl Dietrich Erdmann, prezydent Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych, który mówił o ekumenicznej wspólnocie historyków, oraz Ştefan Pascu, przewodniczący Narodowego Komitetu Historyków Rumuńskich, który przedstawił genezę narodów romańskich. Na program Kongresu złożyły się 144 sesje podzielone na trzy grupy tematyczne: 4 tzw. wielkie tematy, 4 panele metodologiczne oraz 4 sekcje chronologiczne. Pierwszy z tematów przewodnich poświęcony był Europie Wschodniej jako obszarowi spotkania się cywilizacji, drugi dotyczył problemu pokoju i jego form na przestrzeni wieków, trzeci państw federacyjnych i pluralistycznych, a czwarty miejsca kobiet w społeczeństwie. Sesje metodologiczne dotyczyły kwestii języka narracji historycznej, znaczenia i roli edukacji historycznej, problemów i metod historii mówionej oraz zagadnień demografii, epidemii i ekologii. Sekcje chronologiczne podzielone zostały na okres antyku, średniowiecze, czasy nowożytne i dzieje najnowsze. Starożytnicy i mediewiści dyskutowali przede wszystkim nad relacjami Wschód-Zachód, cywilizacjami i społeczeństwami oraz przemianami społecznymi i ekonomicznymi. W odniesieniu do epoki nowożytnej nacisk położono na trzy płaszczyzny: relacje pomiędzy kontynentami i narodami, relacje między ideami i społeczeństwami oraz na gospodarkę. Sekcja historii najnowszej skupiła się na czterech obszarach tematycznych: relacjach międzynarodowych, relacjach między polityką wewnętrzną a ekonomią, społeczeństwach, pracy i zarządzaniu w przemyśle w XX wieku. Podczas obrad Kongresu odbyły się ponadto liczne spotkania międzynarodowych komisji i organizacji afiliowanych przy MKNH (m.in. International Association of Byzantine Studies, International Economic History Association, International Association for Legal and Institutional History, African Historians Association, International Commission of History of Social Movements and Social Structures, International Commission for the History of Towns, International Commission for Historical Demography, International Commission for Diplomacy) i stowarzyszeń nieafiliowanych (m.in. European Association for Contemporary History, Working Group on the Application of Mathematical Methods in History). Na Kongresie powołano do życia międzynarodową komisję historiograficzną (International Commission for Historiography). Podczas ceremonii zamknięcia Kongresu prof. Aleksander Gieysztor (nowo wybrany przewodniczący MKNH) podsumował obrady i podziękował rumuńskim gospodarzom za dobrą organizację. Kongres w Bukareszcie zaowocował licznymi publikacjami – zbiorami referatów oraz specjalnymi tomami czasopism wydanymi przez niektóre komitety narodowe. Na przykład rumuńscy historycy opublikowali specjalne numery „Nouvelles études d`histoire” (1-2/1980), „Revue des Études Sud-Est Européennes” (2/1980), „Revista de Istorie” (7-8/1980), „Revue Roumaine d`histoire” (2-3/1980). Węgierscy historycy przygotowali dwa tomy serii „Études historiques”, a polscy tom „La Pologne au XVe Congres International des Sciences Historiques a Bucarest. Études sur l`histoire de la culture de l`Europe Centrale-Orientale”.   Bibliografia: National Archives, National Historical Central Archives Service, Contemporary Archives Bureau, Fund of the Central Committee of the Romanian Communist Party – Department for Propaganda and Agitation, files 11/1980, 25/1980, 28/1980 D. Berindei, The 15th International Congress of Historical Sciences and the Participation of Romanian Historians, „Revista de Istorie”, t. 33 (1980), no 10, s. 1839-1855 XVe Congrès International des Sciences Historiques, Bucarest, 10-17 août 1980. Rapports, vol.1-3, Bucharest 1980 XVe Congrès International des Sciences Historiques, Bucarest, 10-17 août 1980. Actes, Bucharest 1982 F. Constantiniu, De la Răutu și Roller la Mușat și Ardeleanu, Bucharest 2007 I. Filipescu, Între propagandă și interes academic: Al XV-lea Congres internațional de științe istorice (București, 10-17 august 1980), „Arhivele Totalitarismului”, XXIV, no 90-91, 1-2/2016, s. 182-191 D. Hurezeanu, The 15th International Congress of Historical Sciences in Bucharest (August 10-17, 1980), „Studii și articole de istorie”, 1980, no 41-42, s. 36-50 Nouvelles études d`histoire, vol. 1-2, ed. Ș. Pascu, Ș. Ștefănescu, D. Berindei, Bucharest 1980 E. Siupiur, Publications périodiques parues à l`occasion du XVe Congrès International des Sciences Historiques, „Revue des Études Sud-Est Européennes”, t. 19 (1981), no 1, s. 170-172 The 15th International Congress of Historical Sciences (Bucharest, 1980). Documents, Information, Testimonies. (Documents, informations, témoignages), Bucharest 1980 F. Velimirovici, Istorie și istorici în România comunistă (1948-1989), Cluj-Napoca 2015

W dniach 22-29 sierpnia 1975 roku w San Francisco odbył się XIV Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych. Na czele amerykańskiego Komitetu Organizacyjnego Kongresu stał Donald Treadgold. Przewodniczącym Kongresu został Boyd C. Shafer, a jego Dyrektorem Wykonawczym Richard Schlatter. Wśród uczestników znalazło się wielu ówczesnych luminarzy nauk historycznych, m.in. Bernard Bailyn (USA), Karl Dietrich Erdmann (RFN), Aleksander Gieysztor (Polska), Georges Michel Duby (Francja) czy Jewgienij Żukow ZSRR. Kongres w San Francisco przedstawiono pozytywnie w prasie amerykańskiej. Zwrócono przede wszystkim uwagę na to, iż była to pierwsza tego typu międzynarodowa inicjatywa w Stanach Zjednoczonych, w której wzięło udział ponad tysiąc historyków, przede wszystkim amerykańskich, ale również brytyjskich, radzieckich, niemieckich, koreańskich czy afrykańskich. Atmosfera była swobodna. Debata nad naturą amerykańskiej rewolucji, która rozgorzała między historykami amerykańskimi i radzieckimi jeszcze ją ożywiła. Zagadnienie to nadawało ton całemu Kongresowymi i to jemu poświęcono najwięcej miejsca. W 1975 r. obchodzono bowiem 200. rocznicę rewolucji amerykańskiej. Przy tej okazji dyskutowano także o prawach człowieka. Podczas Kongresu podnoszono też kwestię pozaeuropejskich badań historycznych, jak również rozwoju prasy i innych mediów podczas II wojny światowej. Boyd C. Shafer podkreślał, iż zorganizowanie kongresu historyków po raz pierwszy poza Europą nadało mu wyjątkową rangę. Ponadto pierwszy raz pojawili się na Kongresie historycy z Afryki. Chociaż James Okete Shiroyak z Kenii zauważył, iż Afryce i Azji poświęcono jedynie jedną sesję. Bibliografia: Program of the Fourteenth International Congress of Historical Sciences, Hotel Fairmont, San Francisco 1975. Moritz Frederic A., World Historians in Hot Debate: U.S., Soviets Duel on American Revolution; Third-World Studies Urged at ‘Mini-United Nations’, „Monitor”, 27.8.1975.

XIII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Moskwie w dniach 16-23 sierpnia 1970 roku. Uczestniczyło w nim 3307 delegatów z 50 państw, w tym aż 1283 z ZSRR. Dość liczne delegacje przybyły z innych krajów bloku wschodniego, wśród nich najliczniejsza z Polski (162 uczonych), następnie z Bułgarii (160), NRD (130) oraz Węgier (110). Ponadto z USA przyjechało 223 historyków, z Francji 173, z Jugosławii 118, a z RFN 108. W programie Kongresu znalazły się dwa tzw. wielkie tematy. Pierwszy z nich dotyczył metodologii historii, drugi dziejów kontynentów. Oprócz tego obradowały sekcje chronologiczne. W trakcie Kongresu odbyły się również spotkania wielu komisji i stowarzyszeń afiliowanych przy CISH, w tym Komisji Historii II Wojny Światowej, Komisji Historii Wojskowości, Komisji do Badań Historii Struktur i Ruchów Społecznych, Stowarzyszenia Badań Bizantyjskich, Komisji Historii Prawa, Komisji Historii Prasy, Komisji Historii Słowian, Komisji Historii Miast, Komisji Historii Uniwersytetów, Komisji Bibliograficznej i Komisji Dziejów Rewolucji Francuskiej. Odbyło się również specjalne sympozjum poświęcone roli Włodzimierza Lenina w rozwoju nauk historycznych, z wykładem Jewgienija Żukowa pt. Lenin i historia. Z literatury poświęconej Kongresowi wynika, że uczestniczyła w nim największa w dziejach kongresów liczba uczestników. Jego szczególną zaletą było wyodrębnienie dwóch głównych tematów oraz chronologiczny podział pozostałych sesji. Chwalono organizację i przygotowanie oraz to, że Kongres przebiegł w atmosferze swobodnej wymiany poglądów. Część wykładów, po zaakceptowaniu przez Prezydium Kongresu, została przetłumaczona, wydrukowana i rozdana, bądź rozesłana wcześniej uczestnikom dyskusji. Poza merytorycznym programem Kongresu, dla uczestników przewidziano też różnorodne atrakcje turystyczne obejmujące mi.in. zwiedzanie Moskwy, w tym muzeów, galerii i cerkwi.   Bibliografia XIII Mezhdunarodnyj Kongress Istoricheskikh Nauk 16-23 avgusta 1970 g., SSSR, Moskva, w: Rossijskie istoriki na mezhdunarodnykh kongressakh istoricheskikh nauk 1900-200 gg. Istoricheskij obzor, red. Sergej L. Tikhvinskij, Moskva 2005, s. 70-83. XIII Mezhdunarodnyj Kongress Istoricheskikh Nauk Moskva, 16-23 avgusta 1970 goda. Doklady kongressa, t. 1, Moskva 1973.

XII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych w Wiedniu rozpoczął się 28 sierpnia 1965 roku i trwał do 5 września 1965 roku. Zgłoszenie kandydatury Wiednia na organizatora Kongresu nastąpiło podczas Zgromadzenia Ogólnego Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych, które odbyło się przy okazji X Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych w Rzymie 11 września 1955 roku. Dokonała tego delegacja austriackich historyków, na której czele stali Heinrich Fichtena i Gotbert Moro. XII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych miał być powiązany z obchodami sześćsetnej rocznicy założenia uniwersytetu w Wiedniu. Kandydatura Wiednia została ostatecznie zaakceptowana na XI Międzynarodowym Kongresie Nauk Historycznych w Sztokholmie w 1960 roku. Na Kongres przybyło około 2.500 uczestników z 43 krajów. Najliczniej reprezentowani byli historycy z Francji i Republiki Federalnej Niemiec, nie mniej liczne były delegacje z Wielkiej Brytanii, USA, Austrii i ZSRR. Kongres swoją obecnością zaszczycili tacy historycy, jak Aleksander Gieysztor (Polska), Erich Zöllner (Austria), Victor-Lucien Tapié (Francja), Jacques Droz (Francja). Otwarcie kongresu odbyło się w Wiedeńskiej Operze Państwowej. Wykład inauguracyjny wygłosił Alphons Lhotsky. Na Kongresie omawiano ważne zagadnienia dotyczące metodologii historii, historii powszechnej, historii historiografii. Dużym zainteresowaniem cieszyły się panele poświęcone historii starożytnej i mediewistyce. Jednym z głównych tematów poruszanych na Kongresie była jednak kwestia nacjonalizmu i internacjonalizmu w XIX i XX wieku. Wiedeński Kongres zakończył się niemałym sukcesem, doceniono sprawną organizację oraz wagę poruszanych podczas obrad problemów.   Bibliografia 2500 Wissenschaftler bei Wiener Kongreß, „Volksstimme”, nr 201 (1965) Die Mitschuld der Reichswehr. Aus den Debatten auf dem XII. Historikerkongreß in Wien, „Volksstimme”, nr 204 (1965) Geschichte, die noch nicht im Schulbuch steht, „Volksstimme”, nr 206 (1965) H.S., Rückblick auf den XII. Internationalen Historikerkongreß in Wien: In der Bereitschaft zum Gespräch, „Salzburger Nachrichten”, 7.09.1965 Historikerkongreß ist beendet, „Volksstimme”, nr 207 (1965) La Pologne au XIIe Congres International des Sciences Historiques a Vienne, Warszawa 1965

XI Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Sztokholmie w dniach 21-28 sierpnia 1960 r. Atmosfera ideologiczna wydarzenia osadzonego w neutralnej Szwecji w okresie zimnej wojny była zasadniczo kształtowana przez rosnące napięcia międzynarodowe w Europie i poza nią. Zalety i wady marksizmu w jego różnych formach były głównym tematem debaty, podobnie jak bardziej ogólna kwestia historii strukturalnej i sposobów pisarstwa historycznego wywodzących się z tradycji historyzmu. W Kongresie udział wzięło nieco ponad 2000 osób (wraz z osobami towarzyszącymi). Mniej więcej tyle samo co w Rzymie pięć lat wcześniej. Większość kontynentów miała swoich przedstawicieli – od Cypru i Maroka po Indonezję i Mongolię. Nie było natomiast reprezentantów Chin i Afryki subsaharyjskiej. Dominowali historycy z Europy i Ameryki Północnej, co znalazło odzwierciedlenie w językach używanych podczas sesji. Preferowany był język angielski, francuski i niemiecki. Głównym organizatorem kongresu był Torvald T:son Höjer, profesor Uniersytetu w Sztokholmie . Współpracowali z nim między innymi Sir Charles Webster, były prezes British Academy i Hans Kohn z City College of New York. Starali się oni chronić integralność naukową Kongresu przed „partyzanckimi” atakami ideologicznymi, ale udało im się to tylko częściowo. Sporo uczestników skarżyło się bowiem na kontrowersyjne wystąpienia i nienaukowe kłótnie. Jednym z nich był Sten Carlsson, profesor historii na Uniwersytecie w Uppsali. W obszernym sprawozdaniu w szwedzkim dzienniku „Svenska Dagbladet” (3 września 1960 r.) napisał jak Peter Laslett, Werner Conze, Halvdan Koht i Hans Rothfels próbowali spojrzeć na marksistowską interpretację historii z pewnej perspektywy, ale zostali ostro skrytykowani przez jej ortodoksyjnych zwolenników z Europy Wschodniej. Jednocześnie, według Carlssona, w przeciwieństwie do Kongresu w 1955 r., historycy z krajów Bloku Wschodniego wygłosili szereg „wyrafinowanych” referatów. Wymienił szczególnie Władysława Czaplińskiego z Polski i Arkadija Ławrowicza Sidorowa ze Związku Radzieckiego. Pomimo konfliktów ideologicznych, które ograniczały intelektualną dyskusję, Carlsson, sam nie będąc komunistą, z optymizmem spoglądał na rozwój historiografii w Europie Wschodniej.   Bibliografia 11. congres international des sciences historiques, Stockholm, 21-28 aout 1960, Stockholm 1960 11e congrés international des sciences historiques: rapports, vol. 1-5, Stockholm 1960 Actes du congres. XIe Congres international des sciences historiques, Stockholm, 21-28 aout 1960, Stockholm 1962 F. Braudel, Stockholm 1960, «Annales. Économies, Sociétés, Civilisations», 16 année, nr 3, 1961, s. 497-500 K.D. Erdmann, Towards a Global Community of Historians. The International Historical Congresses and the International Committee of Historical Sciences. 1898-2000, red. J. Kocka New York – Oxford 2005 Mouvements ouvriers et dépression économique de 1929 a 1939: étude et rapports préparés pour le VIIe colloque international de la Commission internationale d’distoire, ed. D. Fauvel-Rouif, Assen 1966 Résumés des communications. XIe Congres international des sciences historiques, Stockholm, 21-28 aout 1960, Stockholm 1960 Johan Östling

X Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Rzymie w dniach 4-11 września 1955 roku. Jego przygotowywaniem zajmowali się najpierw Luigi Salvatorelli, a następnie – po Zgromadzeniu Ogólnym w Brukseli w 1952 roku – Federico Chabod. W reakcji na krytykę wyrażoną przez niektóre kraje, że poprzedni Kongres, który odbył się w 1950 roku w Paryżu, był zdominowany przez historiografię francuską, tym razem bardziej zaangażowano w przygotowania komitety historyczne innych krajów. W efekcie frekwencja była znacznie wyższa niż w Paryżu. Organizatorzy otrzymali 1633 zgłoszeń, a ostatecznie przybyło około 1500 uczestników, z których 220 wygłosiło referaty. Prawie równa była liczba Francuzów (320) i Włochów (318). Ci ostatni mieli jednak mniej wystąpień (33 wobec 49 Francuzów). Na dalszych miejscach znaleźli się Anglicy (212 i 25 wystąpień), obywatele RFN (150 i 22 wystąpienia), Amerykanie (80 i 24 wystąpienia), Jugosłowianie (68, bez wystąpień), Duńczycy (54 i 3 wystąpienia), Belgowie (53 i 5 wystąpień), Austriacy (49 i 7 wystąpień), Szwajcarzy (48 i 7 wystąpień) i Holendrzy (42 i 4 wystąpienia). W kwestiach organizacyjnych zachowano dotychczasowy podział wystąpień na referaty i sprawozdania. W odróżnieniu od poprzedniego Kongresu przywrócono sekcje chronologiczne, wychodząc z założenia, że czas stanowi dla historyka kluczową kategorię. W obliczu rozpoczynającej się dekolonizacji, która doprowadziła do niepodległości wielu państw afrykańskich i azjatyckich, organizatorzy starali się dokonywać podziałów w sposób wystarczająco pojemny, aby nie wykluczyć historyków spoza Europy. Zgodnie z tą zasadą obradowały cztery sekcje chronologiczne (starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność) oraz kilka dodatkowych, poświęconych naukom pomocniczym i metodologii. Nowością Kongresu były referaty podsumowujące badania historyczne minionego dziesięciolecia. Takiego zadania podjęli się wybitni specjaliści: Arnaldo Momigliano dla starożytności, Fernand Vercauteren (zastąpiony przez Yvesa Renouarda) dla średniowiecza, Gerhard Ritter dla epoki wczesnonowożytnej, a Pierre Renouvin dla czasów najnowszych. Wspólnym mianownikiem tych wystąpień było nawoływanie do szerszego ujęcia, łączącego w jedną całość zagadnienia polityczne, społeczne i gospodarcze. Równocześnie podkreślono konieczność podejmowania badań nie ograniczających się do jednego kraju, lecz przekraczające granice państwowe. Taki apel dotyczył nie tylko żelaznej kurtyny dzielącej Zachód i Wschód, ale też państw należących obozu demokratycznego. Świeże spojrzenie wnieśli historycy ze Stanów Zjednoczonych (Oscar Handlin, Owen Lattimore). Powołując się na teorię, która uznawała przesuwanie się granicy (frontier) na Zachód za czynnik kształtujący naród amerykański, nawoływali oni do bardziej interdyscyplinarnego podejścia. Ważnym wątkiem przewijającym się podczas obrad kongresu była próba redefinicji historyzmu. Punktem odniesienia w tym zakresie była refleksja zmarłego w 1952 roku Benedetto Crocego. Według Francesca Collottiego nowoczesny historyzm powinien był unikać popadania w determinizm, poszukując uniwersalnych reguł procesu historycznego (zarówno w ujęciu idealistycznym, jak i marksistowskim), ale równocześnie wystrzegając się sceptycyzmu. Uczony wskazywał na to, że myśl ewoluuje wraz ze społeczeństwem, dlatego też unowocześniony historyzm miał dążyć do pogodzenia tymczasowego charakteru wartości z ich uniwersalnością. Za przełomowe wydarzenie na Kongresie rzymskim można uznać udział przedstawicieli ZSRR, po raz pierwszy po zakończeniu II wojny. Delegacja radziecka liczyła 13 osób (wygłosili 11 referatów). W ślad za nimi przybyli też delegaci z innych krajów bloku wschodniego: Rumunii (27), Polski (12), Czechosłowacji (7) i Węgier (5). Przyjazd gości zza żelaznej kurtyny został stał się możliwy dopiero w ostatniej chwili, dzięki krótkotrwałej odwilży, jaka nastąpiła po śmierci Stalina. Udział delegatów z tych krajów budził obawy organizatorów, że może dojść do sporów między nimi i historykami żyjącymi na emigracji. Do incydentów jednak nie doszło. Aktywność państw obozu socjalistycznego została pozytywnie przyjęta zarówno w prasie zachodniej, jak i radzieckiej. Zwłaszcza w tej ostatniej odbiła się ona szerokim echem, świadcząc o rosnącej współpracy między Wschodem a Zachodem. Delegacja radziecka starała się jednak na każdym kroku podkreślać wierność polityce historycznej Stalina. Dlatego krytykowała ojca historiografii radzieckiej Michaiła Pokrowskiego, który ostro krytykował imperializm carski, co kłóciło się ze stalinowską próbą przywrócenia do łask dziejów „ojczyźnianych”. Pomimo odwilży historycy z ZSRR nie unikali z prowadzenia walki ideologicznej. Wystąpienie stojącej na czele radzieckiej delegacji Anny Michajłownej Pankratowej, polemizujące z historyzmem Benedetta Crocego, obnażyło jednak braki warsztatowe i schematyzm poglądów historiografii marksistowskiej. Dogmatyzm radzieckich referentów nie stanął na przeszkodzie budowaniu przyjaznej atmosfery. Za punkt kulminacyjny można tu uznać zaproszenie do Moskwy uczestników spotkania przygotowującego kolejny kongres. Przeciwwagą dla obecności historyków bloku wschodniego była wzmożona aktywność podczas Kongresu przedstawicieli Watykanu. Uczestniczyli oni nie tylko w przygotowaniach do Kongresu, biorąc udział w Zgromadzeniu Ogólnym CISH w 1952 roku, ale i podczas jego trwania wygłosili liczne referaty. Do ważnych wydarzeń odbywających się na marginesie obrad należała audiencja udzielona uczonym przez papieża Piusa XII w Watykanie. O tym wydarzeniu szeroko informowały najważniejsze gazety włoskie. Przemówienie Ojca Świętego wyjaśniało stanowisko Kościoła wobec nauk historycznych i generalnie wyzwań tamtych. Zauważalna była przy tym radykalna zmiana w porównaniu z poprzednim Kongresem rzymskim sprzed 52 lat, kiedy to papież uważał się za zakładnika laickiego państwa włoskiego. Pius XII podkreślał wyraźnie, że Kościół, zmieniając się na przestrzeni dziejów, przyswajał kulturę narodową, ale równocześnie ją współtworzył. Kościół katolicki – podkreślał Ojciec Święty – nie utożsamiał się z cywilizacją europejską, lecz poprzez głoszenie Ewangelii podejmował w dialog z różnymi kulturami. W wypadku Kongresu rzymskiego, sprawozdania i referaty zostały opublikowane w siedmiu tomach wyjątkowo przed rozpoczęciem obrad i rozdane uczestnikom. Bardzo szybko ukazały się też akta Kongresu.   Bibliografia „Corriere della Sera”, 1955, nr 213 (8 IX) „La Stampa”, 1955, nr 213 (8 IX) Comitato Internazionale di Scienze Storiche. X Congresso Internazionale di Scienze Storiche, Roma 4-11 settembre 1955. Relazioni; t. 1: Metodologia – Problemi generali – Scienze ausiliarie della storia; t. 2, Storia dell’Antichità; t. 3: Storia del Medioevo; t. 4: Storia moderna; t. 5: Storia contemporanea; t. 6: Relazioni generali e supplementi, t. 7: Riassunti delle comunicazioni, Firenze 1955 Comitato Internazionale di Scienze Storiche. Atti del X Congresso Internazionale di Scienze Storiche, Roma 4-11 settembre 1955, Roma 1957 K.D. Erdmann, Die Ökumene der Historiker. Geschichte der Internationalen Historikerkongresse und des Comité International des Sciences Historiques, Göttingen 1987 P. Prodi, Il X Congresso Internazionale di Scienze Storiche. Roma 1955. Cinquant’anni di distanza, [w:] Il X Congresso Internazionale di Scienze Storiche. Roma 1955. Cinquant’anni di distanza. Atti del convegno internazionale Roma, 21-24 settembre 2005, ed. Manuel Espadas Burgos, M. Gras, M. Matheus, M. Miglio, Roma 2008, s. 9-23 Andrea Mariani

W kwietniu 1948 roku Międzynarodowy Komitet Nauk Historycznych (ICHS) zdecydował, że należy kontynuować przedwojenną tradycję organizowania międzynarodowych spotkań historyków. Na miejsce IX Kongresu, pierwszego po zakończeniu II wojny światowej, wybrano Paryż. Ciężar organizacji wziął na siebie Francuski Komitet Nauk Historycznych, który zapewnił, że zajmie się również kwestiami logistycznymi, w tym zapewnieniem noclegów dla wszystkich uczestników oraz zniżki na przejazdy pociągami na terenie Francji. Najbardziej zaangażowanymi w organizację Kongresu francuskimi historykami byli Robert Fawtier i Michel François. Ze względu na fakt, że podczas wcześniejszych kongresów wiele sekcji obradowało w tym samym czasie , zapowiedziano inną formułę wystąpień . Zakładano uzgodnienie i rozesłanie listy tematów, które chciano poruszyć podczas Kongresu. Przede wszystkim jednak zdecydowano, że w ramach każdej sekcji zostanie przygotowany przez specjalistę w danej dziedzinie wiodący referat, który następnie zostanie rozesłany do uczestników, co miało im umożliwić zapoznanie się z tekstem jeszcze przed Kongresem. Kongres w Paryżu odbywał się od 28 sierpnia do 3 września 1950 roku , w budynku UNESCO. Przybyli przedstawiciele wszystkich dziedzin historycznych z 30 krajów, w liczbie niemal 1400. Rano obradowano w siedmiu sekcjach (antropologia i demografia, historia idei, historia gospodarcza, historia społeczna, historia cywilizacji, historia polityczna, historia instytucji), dyskutując nad wspomnianymi wyżej referatami wiodącymi, które opublikowano w formie książki. Jednym z tematów obrad było zastosowanie demografii badaniach historycznych, co okazało się zagadnieniem szeroko i długo dyskutowanym. Zapis tej dyskusji został opublikowany wraz z referatami z sesji popołudniowych, które obradowały w sposób – rzec by można – tradycyjny (wystąpienia nie były wcześniej publikowane). Warunkiem była w tym wypadku odpowiednia atrakcyjność tematów (miały budzić zainteresowanie wszystkich uczestników i pobudzać do porównawczych dyskusji). Po zakończonym Kongresie Michel François na łamach „Bibliothèque de l’École des chartes” zadawał sobie i innym pytania, które przewijały się również podczas spotkania w Paryżu – a więc o zasadność organizacji tak dużych spotkań i o reguły jakie powinny na nich obowiązywać. Uważał, że przy następnych kongresach konieczne byłoby wyłonienie kluczowych zagadnień, które powinni następnie opracować wybitni specjaliści. Na ich wystąpienia powinna być przewidziana rozsądna ilość czasu, a organizatorzy powinni zapewnić możliwość udziału w dyskusji zainteresowanym historykom. Referaty powinny być wcześniej dostępne, tak, aby dyskusja była dobrze przygotowana i tym samym bardziej owocna . Uważał także, że w przypadku referatów podział na sekcje się zdezaktualizował i powinno się go zastąpić raczej doborem atrakcyjnych tematów. Bibliografia: IXe Congrès International des Sciences Historiques, „Bibliothèque de l’École des chartes”, nr 107-1, 1948, s. 98-100 IXe Congrès international des sciences historiques Paris, 28 août – 3 septembre 1950. I. Rapports, Paris 1950 IXe Congrès International des Sciences Historiques, Paris, 28 août – 3 septembre 1950. II. Actes, Paris 1950 J. Bourdon, La démographie au Congrès International des Sciences Historiques, „Population”, nr 5-4, 1950, s. 755-756 M. François, Le IXe Congrès International des Sciences Historiques, „Bibliothèque de l’École des chartes”, nr 109-2, 1951, s. 300-303 Magdalena Heruday-Kiełczewska

VIII Międzynarodowy Kongres Nauk Historyczny w Zurychu rozpoczął się 28 sierpnia i trwał do 4 września 1938 roku. Decyzję o organizacji Kongresu w Szwajcarii podjęto na VII Międzynarodowym Kongresie Nauk Historycznych w Warszawie w 1933 roku. Kandydaturę Zurychu zgłosił Hans Nabholz i to on stanął na czele powołanego dożycia komitetu organizacyjnego. Jego sekretarzem został Georg Hoffmann. Organizatorzy Kongresu borykali się z licznymi problemami finansowymi (skutki światowego kryzysu gospodarczego były nadal odczuwalne) oraz politycznymi związanymi z napiętą sytuacją międzynarodową. Hans Nabholz dążył do tego, ażeby podczas Kongresu uczestnicy zachowali neutralność i otwartość, a podczas obrad poruszali tylko tematy historyczne. Sytuacja skomplikowała się w marcu 1938 roku wskutek Anschlussu Austrii oraz zawieszenia stosunków dyplomatycznych pomiędzy Bernem a Moskwą (w reakcji na politykę wewnętrzną Stalina). Spadła wtedy liczba rejestracji uczestników Kongresu. Na kongres przybyło 770 uczestników z 49 krajów. W porównaniu z wcześniejszymi kongresami – w Oslo i Warszawie – był to znaczący spadek. Najliczniejsze były delegacje Szwajcarii, Niemiec, Polski, Francji, Włoch, Wielkiej Brytanii, USA, Belgii i Czechosłowacji. Na Kongresie nie pojawili się historycy z ZSRR. Kongres w 1938 roku odbywał się już w cieniu zbliżającej się wojny. Przez cały czas jego trwania odczuwalne było wzmożone napięcie. Dlatego też unikano poważnych debat politycznych, a także dyskusji dotyczących historii najnowszej. Obrady przede wszystkim poświęcone były metodologii historii, historii starożytnej, mediewistyce oraz historii czasów nowożytnych.   Bibliografia VIIIe Congres international des sciences historiques: Actes du congres, Zurich 1938. VIIIe Congres international des sciences historiques: Communications présentées, Zurich 1938. Adair E.R., The International Congress of Historical Sciences, „The Canadian Historical Review”, vol. 19 (1938), nr 4, s. 378-386. Blanchet A., Congres international des sciences historiques a Zurich, „Journal des Savants”, Septembre-Octobre 1938. Brandi K., Der internationale Historikerkongress in Zürich, „Historische Zeitschrift”, nr 159 (1939), s. 214-218. Erdmann K.D., Die Ökumene der Historiker: Geschichte der Internationalen Historikerkongresse und des Comité international des sciences historiques, Göttingen 1987. Pour préparer le prochain Congrés International des Sciences Historiques, „Annales d’histoire économique et sociale”, vol. 8, nr 37 (1936), s. 44-48. Stadler P., Im Schatten der Kriegsgefahr: der internationale Historikerkongress in Zürich 1938, „Schweizer Monatshefte: Zeitschrift für Politik, Wirtschaft, Kultur”, Band 70 (1990), Heft 6, s. 483-495.

VI Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych w Oslo w 1928 roku był ważny z trzech powodów. Był to pierwszy Kongres po założeniu Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych (ICHS). Ponadto z powodzeniem wprowadzono w życie zasadę, że przedstawiciele wszystkich krajów maja prawo uczestniczyć w Kongresie, tworząc z niego forum dla międzynarodowego pojednania i współpracy. Kongres był wreszcie z wielu względów dziełem jednego człowieka, Haldvana Kohta, profesora historii na Uniwersytecie w Oslo, którego pozycja i kontakty umożliwiły zorganizowanie tego wydarzenia. Koht brał aktywny udział w powołaniu do życia ICHS w Genewie w 1926 roku (chociaż pomysł początkowo wysunął początkowo amerykański historyk Waldo Leland) i został wybrany na pierwszego prezydenta tego gremium. Z tej pozycji zaproponował aby następny Kongres odbył się w Oslo. Inną poważną kandydaturą była Warszawa, ale z uwagi na to, że podczas zgromadzenia delegatów w Genewie miał miejsce dokonany przez Józefa Piłsudskiego przewrót majowy, polski delegat wycofał tę kandydaturę. Ateny byłby mniej poważnym kandydatem, a Haga zaoferowała organizację Kongresu tylko w wypadku gdy nie będzie innych kandydatur. Kongres odbywał się w Oslo od 14 do 19 sierpnia 1928 roku. W Norwegii Kohtowi udało się zebrać fundusze zarówno od norweskiego rządu jak i ze źródeł prywatnych, jak również od amerykańskiej Fundacji Rockeffelera. Choć Kongres miał swego sekretarza i asystenta, Koht i inni członkowie Komitetu Organizacyjnego włożyli w przygotowania ogrom pracy. W sumie w Kongresie wzięło udział ok. 950 uczestników. Pochodzili z 38 krajów – 17 z nich było reprezentowanych przez więcej niż 10 delegatów: Norwegia 273, Francja 132, Niemcy 121, Wielka Brytania 56, USA 51, Polska 40, Dania 34, Szwecja 30, Włochy 28, Austria 23, Holandia 21, Rumunia 18, Belgia 15, ZSRR 15, Czechosłowacja 12, Hiszpania 12. Z uwagi na to, że prawdopodobnie w Norwegii w tym czasie było nie więcej niż 10 profesjonalnych historyków, duża liczba Norwegów musiała zawierać pracowników archiwów, gimnazjów i ludzi interesujących się historią. Kongres w Oslo w dużym stopniu był wydarzeniem europejskim, ale historycy spoza Europy byli i tak liczniej reprezentowaniu niż na poprzednich Kongresach. Uczestnicy ci pochodzili nie tylko z USA, ale także z Algierii, Brazylii, Chile, Kanady, Egiptu, Japonii, Afryki Południowej, Turcji i Urugwaju. Referaty i komunikaty wygłosili historycy z 30 krajów, przede wszystkim z Francji (77), Niemiec (42), Polski (33), Norwegii (24), Włoch (15), Wielkiej Brytanii (13), USA (12), Rumunii (12), ZSRR (10) i Belgii (10). Rozmaitość tematów była duża, tak duża, że Marc Bloch stwierdził, że ze względu na dużą liczbę lokalnych tematów i przyczynków nigdy już nie weźmie udziału w kongresie ICHS, aczkolwiek niektóre tematy odcisnęły na Kongresie większe piętno niż inne. Pisanie historii narodowej po pierwszej wojnie światowej stopniowo traciło na znaczeniu. Rola narodów (lub państw narodowych) była analizowana bez porzucania przez historyków idei narodu. Intensywnie debatowano nad przejściem od starożytności do średniowiecza w szczególności nad tzw. Tezą Pirenne’a o tym jak islam odciął Europę Północną i Środkową od kontaktu z Morzem Śródziemnym. Trzecim i powracającym tematem była metodologia, z debatami o teorii, marksizmie i historycznej komparatystyce. To ostanie zagadnienie stało się przedmiotem długiej debaty z niemieckim historyzmem. Kongres w 1928 roku był czymś więcej niż tylko profesjonalną wymianą między historykami – ogniskując wymianę myśli i wyników badań. Była to arena międzynarodowego zrozumienia i pojednania, co było także jednym z aspektów poprzednich kongresów. Międzynarodowe zrozumienie i wysiłki pokojowe były przedmiotem troski wielu organizacji od lat 90-tych XIX wieku. Po katastrofie I wojny światowej wysiłki te stały się jeszcze ważniejsze. Niemcy i Austria, które były odpowiedzialne za wojnę zostały wykluczone z kongresu w Brukseli w 1923 roku. Zabiegali o to szczególnie Belgowie i Francuzi. Dla założycieli ICHS i organizatorów przyszłego kongresu w Oslo międzynarodowe pojednanie było imperatywem więc i przegrani w tej wojnie musieli zostać zaproszeni. Szczególnie Koht zabiegał (później został ministrem spraw zagranicznych Norwegii). Trzeba dodać, że grant Rockefellera zakładał włączenie Niemiec i Austrii. Z tego punktu widzenia Kongres w Oslo wydawał się sukcesem. Wiele nacisku położono na zorganizowanie rozmaitych wydarzeń towarzyszących. Po Kongresie część uczestników pod przewodnictwem Kohta udała się na wycieczkę do Bergen. Niemiecki historyk Hermann Oncken mówił o „duchu Oslo”, oczywiście odnosząc się do dyplomatycznego „ducha Locarno” trzy lata wcześniej. Chociaż postawy niektórych delegatów włoskich i radzieckich w Oslo zwiastowały ideologiczną atmosferę przyszłych kongresów. Bibliografia K.D. Erdmann, Towards a Global Community of Historians. The International Congresses and the International Committee of Historical Sciences, 1898-2000, New York-Oxford 2005. H. Koht, The Origin and Beginnings of the International Committee of Historical Sciences, Lausanne 1962 J.E. Myhre, Wider Connection: International Networks among European Historians, w: Setting the Standards. Institutions, Networks and Communities of National Historiography, ed. I. Porciani, J. Tollebeek, Basingstoke 2012, pp. 266-287. Å. Svendsen, Halvdan Koht. Veien mot framtiden, Oslo 2013. Jan Eivind Myhre

“Obviously a Congress to be held in Brussels could not be organized on the same basis of inclusion as those which have been held before the war…” (Waldo G. Leland, The International Congress of Historical Sciences, held at Brussels, “American Historical Review” 28, 1923, s. 639). Jak stwierdził amerykański historyk W.G. Lelanda, pierwszy powojenny Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych nie mógł być niczym innym niż Kongresem pokłosia wojny. Odbył się on w Brukseli w 1923 r. w czasie Świąt Wielkanocnych (8-15 kwietnia). Stolica Belgii jako miejsce Kongresu została zasugerowana przez British Royal Society zamiast Moskwy w hołdzie Belgii, która oparła się wojskom niemieckim i wiele wycierpiała podczas pierwszej wojny światowej. Nie wysłano zaproszeń do akademii i uniwersytetów państw centralnych, dlatego w Kongresie nie uczestniczył żaden historyk austriacki i niemiecki. W wyniku oficjalnego bojkotu austriackich i niemieckich nauk historycznych, historycy z krajów neutralnych podczas wojny – Danii i Szwecji – także odmówili udziału w pierwszym powojennym Kongresie. Niemniej jednak Kongres oceniono jako udany. Składało się na niego 13 sekcji dotyczących różnych epok i dziedzin historii, w tym sekcja Documentation sur l’histoire du monde pendant la guerre. Zaprezentowano ponad 350 referatów, a udział w Kongresie wzięło około 700 uczonych z 23 krajów (315 z Belgii, 178 z Francji, 140 z Imperium Brytyjskiego, 28 z USA, 25 z Włoch, 24 z Holandii, 22 z Polski, 17 z Hiszpania, 10 ze Szwajcarii, inne kraje miały mniej niż 10 przedstawicieli). Oprócz działalności naukowej Kongres był okazją do spotkań towarzyskich: historycy i ich współmałżonkowie byli zapraszani na przyjęcia i kolacje – wymagany był «toilette de soirée» (strój wieczorowy), w Palais des Academies, gdzie odbywał się Kongres, otwarto salon de conversation, zorganizowano również wycieczki, wydrukowano specjalną broszurę z szczegółowym programem. Wykład inauguracyjny na Kongresie pt. De la méthode comparative en histoire wygłosił znany belgijski mediewista Henri Pirenne. Był to nowatorski tekst na temat metodologii historii i międzynarodowej współpracy historyków. Potępiając odwoływanie się do rasy jako czynnika wyjaśniającego zjawiska historyczne, Pirenne stwierdził, że indywidualność narodowa powinna być badana w sposób porównawczy, innymi słowy, że historia narodów powinna być badana w odniesieniu do historii ludzkości. Te zasady legły u podstaw projektu czasopisma “Revue internationale d’histoire universelle et comparée” opracowanego przez Międzynarodowy Komitet Nauk Historycznych (ICHS). To właśnie w Brukseli z inicjatywy przedstawicieli American Historical Association zrodził się też pomysł stworzenia stałego Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych. Międzynarodowe Biuro Kongresu w Brukseli odpowiadało za opracowanie statutów i celów. Zostały one omówione w maju 1924 r. w Brukseli na spotkaniu Biura zwołanym przez jego przewodniczącego, Pirenne’a. W 1926 r. na konferencji w Genewie, w której uczestniczyli przedstawiciele wszystkich krajów biorących udział w poprzednich międzynarodowych kongresach – w tym w Niemiec i Austrii – przyjęto ostateczne statuty i wybrano pierwszych przedstawicieli ICHS. Podsumowując, chociaż Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych w Brukseli w 1923 r. był nadal naznaczony niechęcią do Niemiec, które uznano za odpowiedzialne za I wojnę światową, stanowił również kamień milowy we współpracy międzynarodowej między historykami przy tworzeniu ICHS. Bibliografia G. Des Marez & F.-L. Ganshof, Compte rendu du Ve Congrès international des sciences historiques, Bruxelles 1923, Bruxelles, M. Weissenbruch, imprimeur du Roi, 1923. Waldo G. Leland, “The International Congress of Historical Sciences, Held at Brussels”, The American Historical Review, 28/4, 1923, 639-655. Geneviève Warland

XXI Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Amsterdamie w dniach 22-28 sierpnia 2010 roku. Przygotowaniami kierowało specjalne konsorcjum, na którego czele stał Hans Blom. Filarami tegoż konsorcjum były cztery instytucje: Królewskie Holenderskie Towarzystwo Historyczne, Uniwersytet Amsterdamski, Holenderska Biblioteka Narodowa i Międzynarodowy Instytut Historii Społecznej. Komitet Organizacyjny podjął nową w dziejach kongresów inicjatywę, którą było powołanie pod przewodnictwem Pima den Boera Funduszu Solidarnościowego, który – poprzez udzielenie wsparcia finansowego – miał umożliwić udział w Kongresie historykom z mniej rozwiniętych krajów. Ostatecznie jego beneficjentami było 90 badaczy. W amsterdamskim Kongresie udział wzięło około 1300 uczestników z 84 krajów. Najliczniejszą grupę stanowili historycy holenderscy (237 osób), a następnie amerykańscy (114), brytyjscy (81) i niemieccy (75). Wśród uczestników znaleźli się też luminarze nauk historycznych, m.in. José Louis Peset z Hiszpanii, Jean Claude Robert z Francji, Lex Heerma van Voss z Holandii, Bozhong Li z Chin, Ibrahima Thioub z Senegalu. Pod względem naukowym Kongres okazał się bardzo owocny. W sumie odbyło się 175 sesji. Debata otwierająca Kongres była poświęcona historii wody i zarządzaniu zasobami wodnymi. Trzy tzw. wielkie tematy dotyczyły bardziej konwencjonalnych kwestii: upadek imperiów, miasto jako kultura, religia a władza. Spośród innych paneli żywą dyskusję wywołała debata na temat wolności badań oraz pamięci historycznej. W dyskusjach przewijał się też problem globalizacji. Kongres odbił się szerokim echem w holenderskiej prasie. Interesująca jego ocena, pióra Rogera Chartiera, ukazała się też w Le Monde.

W dniach 23-29 sierpnia 2015 roku w Jinan XXII Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Jinan w Chinach. Został zorganizowany przez Towarzystwo Historyków Chińskich, które oficjalnie zostało Narodowym Komitetem Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych w 1982 roku, oraz przez Wydział Historii i Kultury na Uniwersytecie Shandong. Zgromadził 2077 uczestników (2765 osób zarejestrowało się na stronie internetowej), w tym 785 naukowców z zagranicy z 76 krajów, z różnych regionów Europy, Azji, Afryki i Oceanii. Wśród uczestników ceremonii otwarcia Kongresu był premier Chin Liu Yandong, który odczytał list od prezydenta Xi Jinping. Przewodnicząca MKNH, Marjatta Hietala wygłosiła mowę otwierającą obrady Kongresu, w której przyjrzała się procesowi i kanałom przekazywania wiedzy oraz międzynarodowej komunikacji kulturowej pomiędzy Chinami i światem, przedstawiła zarys roli MKNH w międzykulturowej komunikacji i odniosła się do wyzwań, z którymi mierzą się współcześni historycy takimi, jak konkurencja, media i Internet. Tematem mów otwierających Kongres była Natura a historia człowieka. Organizatorzy zaprosili trzech wybitnych uczonych z Europy, Afryki i Azji by wygłosili referaty na ten temat: Andreę Giardina (Włochy), Mamadou Fall (Senegal) i Xia Mingfang (Chiny). Kongres składał się z różnego rodzaju sesji: 4 tematów przewodnich, 27 tematów specjalistycznych, 18 sesji łączonych i 19 okrągłych stołów. Dodatkowo, 19 organizacji międzynarodowych przygotowało własne sesje specjalne. Zorganizowano 3 sesje wieczorne oraz Sesję Posterową dla doktorantów. Pierwszy temat przewodni brzmiał Chiny w globalnej perspektywie i był zorganizowany przez Wang Jianlang (Chińska Akademia Nauk Społecznych) i Maríę Dolores Elizalde (CSIC, Madryt). Komentatorem był Kenneth Pomeranz z Uniwersytetu Chicago, a udział wzięło 14 naukowców z Chin, Stanów Zjednoczonych, Francji, Włoch, Rosji, Szwajcarii, Kanady, Hiszpanii, Japonii i Bangladeszu. Wyrazili oni swoje zdanie na temat związków i interakcji pomiędzy Chinami i resztą świata, roli Chin, oraz tego w jakim stopniu Chiny wypłynęły na historię globalizacji począwszy od XV wieku. Drugi temat przewodni dotyczył historycyzowania emocji. Po raz pierwszy w historii Kongresów badania z obszaru historii emocji zostały wybrane jako jeden z głównych tematów. Historycy wykazali bardzo duże zainteresowanie tym zagadnieniem. Przewodniczącymi obrad byli Ute Frevert i Andrew Lynch, a udział w nich wzięło 11 naukowców z Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Australii i innych krajów. Uczestnicy wymienili poglądy i prowadzili dyskusje w obszarach takich jak: polityka, ekonomia, życie, muzyka i śmierć. Trzeci temat przewodni Rewolucje w historii świata: porównania i związki był zorganizowany przez Alana Forresta z Uniwersytetu York, Mitani Hiroshi z Uniwersytetu Tokjo i Pierre’a Serna z Uniwersytetu 1 Panthéon-Sorbonne w Paryżu. Anna-Maria Rao oraz Mitani Hiroshi byli komentatorami przemówień 11 naukowców. Odbyły się cztery sesji, które dotyczyły czterech tematów: Rewolucje w świecie atlantyckim, Rewolucje w XX-wiecznej Europie, Rewolucje we współczesnej Afryce i na bliskim Wschodzie oraz Rewolucje we współczesnej Azji Wschodniej. Czwarty temat przewodni, Zwrot cyfrowy z historii, został zorganizowany i zrecenzowany przez Toma Dublina ze Stanowego Uniwersytetu w Nowym Jorku. Dwunastu naukowców przedstawiło swoje referaty w ramach tej konferencji. Pierwsza, poranna sesja nosiła tytuł Historia cyfrowa: wyzwania i możliwości. Druga, popołudniowa sesja skupiła się na temacie Nowe narzędzia, nowe narracje, nowe historie. Sesja wieczorna została zorganizowana wokół tematu Międzynarodowe promowanie historii cyfrowej. Tematyka referatów wygłoszonych na Kongresie była zróżnicowana, choć perspektywa globalna i międzynarodowa ukazała podobieństwa pomiędzy uczestnikami. To właśnie takie podejście MKNH zawsze starał się wspierać: unikać i uciekać od badań zbyt skupionych na narracji państw narodowych, a zamiast tego stosować narrację globalną i międzynarodową. Pewne nowe tematy – lub tematy nowe dla niektórych, a dla innych znane – znalazły się w programie. W dodatku, tematy czy podejścia tradycyjne – historia narodowa, regionalna, polityczna, gender, historia pracy, historia publiczna – zostały przedstawione z nowych perspektyw czerpiących z historii globalnej i przyciągnęły wielu badaczy. Patrząc na to, jak sesje zostały zorganizowane, lub o czym mówili referenci, możemy wysnuć wniosek, że pomimo iż „historia globalna” nie była jednym z tematów przewodnich Kongresu w Jinan, żaden z poprzednich kongresów nie charakteryzował się tak bardzo podejściem „historii globalnej” lub „globalizacji” jak ten.

W dniach 2-9 kwietnia 1913 roku Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych odbył się w Londynie. Jego organizatorami były Brytyjska Akademia oraz Królewskie Towarzystwo Historyczne, na którego czele stał wówczas Sir Charles Firth. Wśród uczestników Kongresu znaleźli się wybitni uczeni: amerykański mediewista z Harvard University, Charles Homer Haskins, brytyjski historyk Sir George Walter Prothero oraz rosyjski mediewista Paweł Gawriłowicz Winogradow z Uniwersytetu Oxfordzkiego, który na Kongresie przewodniczył sekcji historii prawa. Podczas Kongresu w 1913 roku po raz pierwszy odbyły się obrady sekcji historii wojskowości (Naval and Military Section). Prelegenci skupiali się na różnych aspektach badań. Poruszano zarówno zagadnienia historyczne (przykładowo John Holland Rose wygłosił referat pt. Précis of the Plans of Napoleon for the Autumn Campaign of 1813, a Christopher Thomas Atkinson pt. Foreign Regiments in the British Service 1793-1815), jak i kwestie o charakterze bardziej metodologicznym (np. Alfred Dewar przedstawił referat pt. Naval History and the Necessity of a Catalogue, a Sir Lonsdale Hale pt. The Difficulties Encountered in Compiling Military History). Referaty zaprezentowane w ramach tej sekcji zostały wydane staraniem Cambridge University Press, ponieważ organizatorzy Kongresu nie byli w stanie zapewnić publikacji. Nakładem Oxford University Press ukazały się z kolei materiały z obrad sekcji historii prawa. Jak wynika z ich lektury, uczestnicy wygłosili referaty po niemiecku, włosku, angielsku i francusku, a dotyczyły one zagadnień specjalistycznych (np. Edwin Charles Clark wygłosił referat zatytułowany Numismatic Illustrations of the History of Roman Law), jak i bardziej przekrojowych (np. Sir Frederick Pollock przedstawił referat pt. The Transformation of Equity). Inne wystąpienia dotyczyły zagadnień związanych z tradycją prawa rzymskiego i prawa w poszczególnych państwach (m.in. w Niemczech, Francji, Rosji, Anglii).   Bibliografia Essays in Legal History Read before the International Congress of Historical Studies Held in London in 1913, red. Paul Vinogradoff, London-Edinburgh 1913 Naval and Military Essays Being Papers Read in the Naval and Military Section at the International Congress of Historical Studies, Cambridge 1914 ‘Remember the Days of Old’. Sermon Preached in Westminster Abbey before the Members of the International Historical Congress, by the Right the Reverend the Dean Herbert Edward Ryle, D.D. on Sunday, April 6th, 1913, London-New York 1913

W dniach 6-12 sierpnia 1908 roku w stolicy Niemiec, Berlinie, odbył się III Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych. Na czele Komitetu Organizacyjnego stanął „triumwirat”: dyrektor generalny Królewskiego Archiwum Państwowego Reinhold Koser oraz profesorowie Królewskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Berlinie Eduard Mayer i Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff. Podczas ceremonii otwarcia głos zabrał Reinhold Koser, który odczytał list kanclerza Rzeszy Bernharda von Bülowa. Mowy wygłosili także: sekretarz stanu Theobald von Bethmann–Hollweg, burmistrz Berlina Georg Reicke, sekretarz Królewskiej Pruskiej Akademii Nauk Arthur von Auwers oraz rektor Królewskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Berlinie Carl Stumpf. Wykład podczas ceremonii otwarcia wygłosił ambasador USA w Niemczech, David Jane Hill, który przestawił kwestię powinności moralnych stojących przed historykami w dobie historiografii pisanej z perspektywy narodowej. Na program Kongresu złożyło się 56 sesji podzielonych na posiedzenia ogólne (6) i sekcje tematyczne (50). Sekcje tematyczne obejmowały 8 dziedzin: historia starożytnego Wschodu, historia starożytnej Grecji i Rzymu, historia polityczna średniowiecza i czasów nowożytnych, historia idei i kultury średniowiecza i czasów nowożytnych, historia prawno-gospodarcza, historia Kościoła, historia sztuki, historia nauk pomocniczych historii. Powołano także podsekcję dotyczącą historii nauk przyrodniczych. Porządek obrad przewidywał w ramach sekcji podział na wykłady i dyskusję. Językami kongresowymi były: niemiecki, angielski, francuski, włoski i łacina. W ramach sekcji tematycznych starożytnicy debatowali m.in. o staroegipskiej sztuce sepulkralnej. Mediewiści i nowożytnicy dyskutowali m.in. o kategoryzacji źródeł historycznych i ich wpływie na prowadzenie badań. W sekcji historii Kościoła debatę wywołał problem początków organizacji kościelnej w protestantyzmie. Szczególne zainteresowanie wzbudził też wykład Ericha Marcksa z Seminarium Historycznego w Hamburgu na temat młodości Ottona von Bismarcka. W ramach sesji ogólnych skupiono się na zagadnieniach bardziej przekrojowych, m.in. na problemie periodyzacji historii sztuki czy na historii islamu. Dużym zainteresowaniem cieszył się wykład dyrektora Muzeum Egipskiego w Kairze Gastona Maspero, który przedstawił zagrożenia towarzyszące ochronnie zabytków starożytności oraz środki niezbędne dla ich skutecznego ratowania. Uczestnicy Kongresu mieli do dyspozycji przygotowany przez gospodarzy obszerny drukowany program wydarzeń. Poza tym codziennie podczas obrad Kongresu ukazywał się biuletyn informacyjny, w którym zamieszczone były krótkie sprawozdania z odbytych danego dnia posiedzeń. Dla uczestników Kongresu przygotowano program wydarzeń towarzyszących, obejmujący m.in. zwiedzanie berlińskich muzeów, archiwów i bibliotek oraz innych instytucji kultury i obiektów rekreacyjnych w Berlinie i okolicy. Z myślą o żeńskich uczestniczkach Kongresu organizatorzy powołali dla nich specjalny komitet (Damenkomitee), którego zadaniem była pomoc w organizacji ich pobytu w Berlinie. Podczas ceremonii zamknięcia ogłoszono gospodarza kolejnego Kongresu, którym został Londyn. Ponadto, decyzją uczestników Kongresu, na wniosek delegacji włoskiej, zdecydowano się ufundować tablicę pamiątkową na domu rodzinnym Theodora Mommsena. Bibliografia Programm des Internationalen Kongresses für historische Wissenschaften, Berlin, 6. bis 12 August 1908, Berlin 1908. „Kongress-Tageblatt. Internationaler Kongress für Historische Wissenschaften“, 1908, nr 1-7.

II Międzynarodowy Kongres Nauk Historycznych pierwotnie był zaplanowany na 16-25 kwietnia 1902 roku. Nad jego przygotowaniami czuwał prezes Komitetu Organizacyjnego Enrico Teodorico Luigi Giovanni Maria hrabia San Martino i Valperga, prezes Akademii Muzycznej św. Cecylii w Rzymie oraz radca tegoż miasta ds. edukacji. Bezpośrednio odpowiedzialny za nie był archeolog Ettore Pais, profesor Uniwersytetu im. Fryderyka II w Neapolu i dyrektor tamtejszego muzeum archeologicznego, a także uczeń i przyjaciel Theodora Mommsena. Funkcję sekretarza komitetu pełnił historyk Giacomo Gorrini. W skład komitetu wchodzili m.in. archeolog i architekt Giacomo Boni, archeolog Luigi Ceci, główny przeciwnik Paisa, oraz historycy Giovanni Monticolo, Niccolo Barozzi, Guglielmo Berchet, pisarz i poseł Pompeo Gherardo Molmenti i hr. Filippo Nani Mocenigo. W Komitecie zasiadali też m.in. rzeźbiarz Adolfo Apolloni, prawnik Carlo Fiorilli, senator i dyplomata Giuseppe Greppi, ekonomista Francesco Saverio Nitti oraz filozof Benedetto Croce. Wrogie nastawienie włoskiego środowiska akademickiego wobec Paisa, którego uważano za zdrajcę z powodu popierania przez niego teorii niemieckich uczonych odnośnie do początków Rzymu, doprowadziło do dymisji komitetu i odłożenia organizacji kongresu na czas nieokreślony. Na czele nowego Komitetu Organizacyjnego, powołanego przez ministra edukacji Nunzia Nasiego, stanął historyk, senator oraz były minister edukacji Pasquale Villari, ceniony w kraju i za granicą jako badacz Girolamo Savonaroli i Niccolo Machiavellego. Stanowisko sekretarza ponownie powierzono, wspomnianemu już, Gorriniemu. Członkami komitetu byli też literaturoznawca Domenico Pietro Antonio Camparetti, polityk Paolo Boselli oraz historycy Oreste Tommasini i hr. Ugo Balzani. Nad pracami komitetu czuwało dwóch reprezentantów ministerstwa edukacji – senator Graziadio Isaia Ascoli, językoznawca, i Alessandro D’Ancona, pisarz i krytyk literacki. Komitet, zebrawszy się po raz pierwszy 10 lipca przy udziale przedstawicieli najważniejszych instytucji naukowych kraju, przedstawił 21 grudnia królowi Wiktorowi Emanuelowi III ogólny projekt nowego kongresu. Ostatecznie Kongres odbył się w dniach 1-9 kwietnia 1903 roku. Pomimo że było zdecydowanie mniej sekcji niż zaplanowano w 1902 roku (osiem zamiast dwudziestu), i tak program był bardzo bogaty. Obejmował bowiem nie tylko historię i nauki pomocnicze historii, ale też szereg innych dyscyplin luźno związanych z naukami historycznymi. Pierwsza sekcja była poświęcona historii starożytnej, epigrafii i filologii klasycznej, druga – historii średniowiecznej i nowożytnej, trzecia – historii literatury, czwarta – archeologii, numizmatyce i historii sztuki, muzyki i teatru, piąta – historii prawa i nauk ekonomiczno-społecznych, szósta – historii geografii i geografii historycznej, siódma – historii i filozofii religii, ósma – historii matematyki, fizyki i medycyny. Miejscem obrad był pojezuicki gmach Kolegium Rzymskiego (Collegium Romanum). Jedynie sekcje czwarta, piąta i szósta obradowały odpowiednio w Akademii św. Cecylii, w siedzibie Stowarzyszenia Prawniczego (Circolo giuridico) oraz w siedzibie Włoskiego Stowarzyszenia Geograficznego (Societa geografica italiana). Były dwie formy wystąpień. Pierwszą tworzyły komunikaty informujące tylko środowisko historyczne o najnowszych odkryciach. Dlatego też nie przewidywano po nich dyskusji. Debata miała natomiast towarzyszyć drugiego rodzaju wystąpieniom, podczas których przedstawiano postulaty badawcze i zespołowe projekty edytorskie. Językiem oficjalnym obrad był włoski. Posługiwali się nim nie tylko miejscowi uczeni, ale też większość zagranicznych prelegentów, z wyjątkiem Francuzów, którzy mówili tylko w swoim języku. W sekcji poświęconej literaturze i filologii klasycznej obradowano natomiast po łacinie. W porównaniu z poprzednim kongresem liczba uczestników była imponująca. Z 2060 zaproszonych gości wzięło w nim udział 1500-1800 uczestników, w tym około 450 z referatami. Większość stanowili Włosi (1144 i 188 wystąpień), ale licznie reprezentowani byli także Niemcy (358 i 18 wystąpień), Francuzi (194 i 28 wystąpienia), obywatele Austro-Węgier (97 i 6 wystąpień), Anglicy (74 i 5 wystąpień), poddani rosyjscy (47 i 5 wystąpień) oraz Belgowie (31 i 1 wystąpienie). Niemcy reprezentowali m.in. filolog klasyczny Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff, który przewodniczył sekcji filologii klasycznej, teolog Adolf von Harnack, prawnik Otto Gierke, rektor uniwersytetu berlińskiego, oraz dyplomatyk Paul Kehr. Z Francji przybyli m.in. filolog klasyczny i mediewista Paul Meyer, geograf Vidal de la Blache i historyk Gabriel Monod, redaktor „Revue Historique”. Austro-Węgry reprezentowali m.in. Ludo Moritz Hartmann, badacz historii Italii w średniowieczu, i historyk Kościoła Ludwig von Pastor, dyrektor Austriackiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Z Londynu przybył prawnik James Bryce, a z Petersburga historyk i filolog Wasylij Iwanowicz Modestow. Uroczyste otwarcie kongresu poprzedziło zebranie (1 kwietnia), podczas którego uzgodniono szczegóły dotyczące przebiegu inauguracji. Przewodniczenie kongresowi powierzono Pasquale Villariemu. Na jego zastępców wybrano, wspomnianych już, von Harnacka, von Pastora, Meyera, Bryce’a oraz Modestowa, a na honorowych prezydentów, oprócz włoskiego ministra edukacji Nunzio Nasiego, prezydenta Rzymu Prospero Colonnę i ministra spraw zagranicznych Enrico Costantino Morina oraz nieobecnego Theodora Mommsena. Otwarcie kongresu miało miejsce na Kapitolu, w Pałacu Konserwatorów, w obecności króla Wiktora Emanuela III i królowej Heleny z Czarnogóry. Sesję zagaili prezydent Colonna i minister Nasi, którzy podkreślili uniwersalną rolę cywilizacyjną Rzymu i Włoch. Po nich zabrał głos przewodniczący kongresu Villari, który wygłosił mowę programową. Włoski historyk stwierdził, że o ile w XIX stuleciu ukształtowały się narodowości i dokonała się emancypacja mas robotniczych, o tyle misją XX wieku będzie podniesienie poziomu materialnego i intelektualnego ludów afrykańskich i azjatyckich. Ponadto, piętnując nacjonalizm, Villari podkreślał, że kraje europejskie ze względu na swe usytuowanie pomiędzy Ameryką a Rosją powinny dążyć do porozumienia. W kwestii dyscyplin historycznych Villari podniósł, że historia stanowi jedyną prawdziwą podstawę nauk społecznych, bez których nie byłoby możliwe zrozumienie otaczającego nas świata. Nawoływał przy tym do prowadzenia badań komparatystycznych, twierdząc, że nie można zrozumieć dziejów żadnego narodu bez szerszego spojrzenia i podejmowania współpracy z uczonymi z innych krajów. Kongres stał się okazją do ukazania postępów dyscyplin, które burzliwie rozwinęły się w drugiej połowie XIX wieku: archeologii, biografistyki, historii kultury, a także biblistyki. Stanowił też ważny etap w procesie odchodzenia od idealizmu historycznego na rzecz alternatywnych koncepcji. Świadczą o tym wystąpienia Ludo Hartmanna i Benedetta Crocego. Przede wszystkim jednak Kongres stanowił forum, na którym przedyskutowano rozmaite postulaty i projekty badawcze. Wiele z nich dotyczyło filologii, edycji źródeł i leksykonów. Proponowano na przykład podjęcie prac nad zbiorem łacińskich nazw własnych (Felice Ramarino), nad bibliografią klasyków greckich i łacińskich (Remigio Sabbadini) oraz stworzeniem międzynarodowego zespołu gromadzącego greckie papirusy literackie (Girolamo Vitelli). Inne projekty skupiały się natomiast na średniowieczu: omawiano m.in. przydatność zbioru włoskich epigrafii średniowiecznych (Francesco Novati) i włoskich dokumentów dyplomatycznych (Luigi Schiaparelli). Z kolei Alessandro D’Ancona proponował publikację słownika bio-bibliograficznego Włochów. Niektóre propozycje dotyczyły wreszcie paleoetnologii (Luigi Pigorini) i geografii historycznej (Giuseppe Dalla Vedova). Pomimo że nie wszystkie wspomniane postulaty zostały potem zrealizowane, Kongres przyczynił się do dyskusji nad rozmaitymi problemami badawczymi. Podczas obrad przedstawiano też opublikowane już prace lub prowadzone projekty badawcze i edytorskie. Ożywioną dyskusję wywołał wśród Włochów przedruk opracowanego przez Ludovica Antonia Muratoriego zbioru kronik pt. Rerum italicarum scriptores, wydwany przez drukarnię Scipiona Lapiego pod redakcją Giosuego Carducciego i Vittoria Fioriniego. Na sesji obradującej pod przewodnictwem belgijskiego historyka Paula Fredericq’a, w obecności ponad 400 słuchaczy, zaproponowano podjęcie uchwały wspierającej tę inicjatywę. Jednak z powodu sprzeciwu Włoskiego Instytutu Historycznego, który zgodnie ze swoim statutem też zajmował się edytorstwem źródeł, ostatecznie uchwalono apel zlecający wydanie dzieła bez wymieniania prywatnego wydawcy. W dyskusji oprócz Villariego brali udział także wpływowi historycy z zagranicy, jak gdańszczanin Robert Davidsohn, wybitny znawca dziejów Florencji, oraz Gabriel Monod. Podczas obrad Kongresu informowano też o najnowszych odkryciach archeologicznych. Na przykład Luigi Pigorini dokładnie relacjonował badania wykopaliskowe prowadzone przez zespół włoskich archeologów na Krecie. Obrady Kongresu urozmaicał bogaty program imprez towarzyszących (wystawy, koncerty, przyjęcia). Znaczny rezonans miało odsłonięcie 2 września rekonstrukcji mapy starożytnego Rzymu Forma Urbis Severiana, zrealizowanej przez Rodolfa Lanciniego przy współpracy z Niemieckim Instytutem Archeologicznym w Rzymie. Dzień później otwarto natomiast wystawę topografii Rzymu w Bibliotece im. Wiktora Emanuela II. W programie znalazł się także koncert muzyki sakralnej włoskich mistrzów pod dyrekcją Raffaela Terzianiego oraz koncert mandolinowy w Koloseum. Organizatorzy oferowali szereg wycieczek krajoznawczych, w tym do miejscowości Norma, Sermoneta i wykopalisk w Norbie. W dniach 14-22 września planowano wyprawę na Sycylię. Zgodnie z planem statek rejsowy miał cumować w kilku punktach wybrzeża, umożliwiając zwiedzanie m.in. Mesyny, Taorminy, Katanii, Syrakuz i Palermo. Podczas podróży powrotnej uczestnicy mieli zatrzymać się w Amalfi, Sorrento i Capri. Z braku odpowiedniej liczby chętnych wycieczka nie doszła jednak do skutku. Sporo uwagi poświęciła Kongresowi włoska prasa, nie tylko gazety stołeczne, ale również z innych miast. Przyczyniło się do tego wsparcie udzielone przez Ministerstwo Edukacji i zainteresowanie ze strony pary królewskiej. Ocena Kongresu była na ogół pozytywna, choć nie brakowało głosów krytyki. Pewne zastrzeżenia budziła rozległość tematyczna obrad i obecność dyscyplin pośrednio powiązanych z naukami historycznymi. Wobec przewagi zagadnień językoznawczych i literaturoznawczych dramatopisarz Giuseppe Giacosa skarżył się na łamach „Corriere della Sera” na traktowanie po macoszemu sekcji poświęconej historii nauki. Niezadowolenie budziła też forma obrad, tzn. brak dyskusji wokół komunikatów, jak również ich mało odkrywczy charakter oraz lokalny zasięg poruszanych zagadnień. Różne były też opinie w prasie zagranicznej – bardziej krytyczne w Niemczech i Anglii, a raczej pozytywne w Francji. Owocem Kongresu było 12 tomów akt, które w latach 1904-1907 wydała Accademia dei Lincei. Na marginesie kongresu pojawiły się też publikacje indywidualne, np. tekst wykładu Giacoma Boniego, wygłoszonego podczas zwiedzania Forum rzymskiego. Bibliografia Atti del Congresso Internazionale di Scienze Storiche (Roma, 1-9 aprile 1903), vol. 1-12, Roma 1904-1907 „Corriere della Sera”, 1903, nr 60, s. 2, nr 63, s. 1, nr 64, s. 1, nr 90, s. 1, nr 91, s. 2, nr 92, s. 2, nr 93, s. 1, nr 96, s. 2, nr 97, s. 2, nr 98, s. 2, nr 113, s. 1, nr 188, s. 1 K.D. Erdmann, Die Ökumene der Historiker. Geschichte der Internationalen Historikerkongresse und des Comité International des Sciences Historiques, Göttingen 1987 Andrea Mariani

W 1900 roku świat żył wielką paryską Powszechną Wystawą Światową. Przy tej okazji odbyły się aż 242 kongresy naukowe. Wystawy organizowane przed I wojną światową stwarzały znakomite warunki dla tego typu wydarzeń. Przyświecała im idea ukazania postępu cywilizacyjnego, który był efektem rozwoju i wzajemne oddziaływania na siebie nauki, społeczeństwa i techniki. Bogate pawilony wystawowe nawiązywały do historycznych stylów, kontrastując z technicznymi nowinkami. W takiej atmosferze odbywał się pierwszy „prawdziwy” Kongres historyków, jeszcze wtedy pod nazwą Międzynarodowego Kongresu Historii Porównawczej. Przewodniczącym Biura Kongresu był Gaston Boissier, sekretarz Akademii Francuskiej, który zajmował się historią starożytnego Rzymu. Przewodniczącym Komitetu Wykonawczego był z kolei historyk dyplomacji – René de Maulde-La Clavière, który dwa lata wcześniej był głównym organizatorem Międzynarodowego Kongresu Historii Dyplomacji w La Haye. Konferencję tę uznaje się za swoisty „prolog” do światowych kongresów historyków. Zresztą to właśnie w łonie Towarzystwa Historii Dyplomacji narodziła się idea międzynarodowej wymiany myśli. Zauważano bowiem z jednej strony postępujący rozwój państw i powstawanie „nowych nacjonalizmów”, z drugiej zaś istnienie zjawiska „globalizacji” (mondialisation, internationalisation). Maulde-La Clavière widział światowe kongresy jako wydarzenia z pogranicza nauki i polityki. Sztukę dyplomacji uważano za narzędzie umożliwiające narodom wzajemne porozumiewanie się i dlatego historyczne jej ujęcie miało być dominujące. Paryski Kongres obradował w Collège de France od 23 do 28 lipca. Podzielony został na 8 sekcji. Pierwszą była historia powszechna i historia dyplomacji. Wygłoszono na niej 21 referaty, a zgromadziła około 300 uczestników. W drugiej sekcji – historii porównawczej instytucji i prawa – zaprezentowano 14 referatów. W trzeciej, dotyczącej historii porównawczej ekonomii społecznej, wygłoszono 5 referatów, w czwartej, poświęconej sprawom religii również 5, historii nauki aż 20, literatury porównawczej 16, historii sztuki i rysunku 17. Ósma sekcja – historii muzyki – odbywała się jako osobny Międzynarodowy Kongres (39 wystąpień). Prawie połowę referentów stanowili na Kongresie Francuzi. Oprócz nich rezultaty swoich badań zaprezentowało po kilku przedstawicieli z Włoch, Niemiec, Rosji, Szwecji, Austro-Węgier, Belgii, Szwajcarii, Hiszpanii, po 2 przedstawicieli z Grecji, Rumunii i Watykanu oraz po 1 z Wielkiej Brytanii, Luksemburga, Holandii, Portugalii oraz USA. Henri Houssaye, przewodniczący komitetu organizacyjnego pierwszej sekcji, stwierdził, że nastąpiła odnowa klasycznej metody badań historycznych. Zaczęto większą wagę przywiązywać do krytyki źródeł, a archiwa publiczne i prywatne coraz chętniej udostępniały swoje zbiory. Historii nie pisali już wielcy wodzowie, więc współczesny historyk powinien był przykładać należytą wagę do faktów i prawdy, a te znajdowały się w dokumentach. Znamienne jest, że w tej sekcji obradom przewodniczyli nie tylko historycy, ale również przedstawiciele rządów niektórych państw. Wystąpienia poświęcone były gównie historii politycznej, choć nie brakowało także tematów, które prawdopodobnie nie pasowały do innych sekcji. Podczas obrad drugiej sekcji, jej przewodniczący – Adhémar Esmain, zauważył, że metoda porównawcza była nowa także w dziedzinie prawa. W tej sekcji pojawiły się głosy na temat historii prawa w poszczególnych krajach, ale również dotyczące zagadnienia prawa naturalnego czy prawa w koloniach francuskich. W sekcji trzeciej wiodącym tematem były cechy, w czwartej m.in. porównywano katolików rzymskich, greckich i protestantów, w piątej zaś poruszano kwestie od nauk technicznych, przez biologię, geografię, po medycynę. Z kolei w sekcji szóstej skupiono się na literaturze krajów europejskich i jej wzajemnych oddziaływaniach, natomiast w siódmej wystąpienia dotyczyły głównie sztuki włoskiej, francuskiej, niemieckiej i greckiej. Kongres Historii Muzyki podzielony był na grupy, które odpowiadały epokom – starożytności, średniowieczu i nowożytności. Kongres paryski dał szansę zabrania głosu na temat własnej historii historykom z mniejszych krajów, traktowanych niekiedy marginalnie. Było to oceniane przez późniejszych historyków jako symbol i znak wyjścia tych krajów z cienia wielkich mocarstw. Pokłosiem Kongresu była siedmiotomowa publikacja wystąpień (nie wszystkie referaty zostały tam zamieszczone). Do tego trzeba dodać również pojawienie się nowego czasopisma „Revue de synthèse historique”, które założył Henri Berr, zapraszając do międzynarodowej i interdyscyplinarnej współpracy. Bibliografia Congrès international d’histoire comparée. Annales internationales d’histoire. Congrès de Paris 1900, vol. 1-7, Paris 1901 A. Dubois, Der erste internationale Historikerkongress in Paris 1900, 2014 https://drive.google.com/file/d/0B_arpalsK1FXT212NENsTkZBMzQ/edit; https://parhei.hypotheses.org/256 (8.12.2019) G. Hübinger, B. Picht, E. Dabrowska, Cultures historiques et politique scientifique. Les congrès internationaux des historiens avant la Première Guerre mondiale, „Revue germanique internationale”, nr 12, 2010, s. 175–191 „Le Figaro”, 24 VII 1900, s. 2 Rapport général sur les congrès de l’exposition par M. de Chasseloup-Laubat. Exposition universelle internationale de 1900 à Paris, Paris 1906 A. Rasmussen, Les Congrès internationaux liés aux Expositions universelles de Paris (1867-1900), „Cahiers Georges Sorel”, nr 7, 1989, s. 23–44 Magdalena Heruday-Kiełczewska

Decyzja o przyznaniu Polsce organizacji kongresu, która zapadła jednogłośnie na VI Międzynarodowym Kongresie Nauk Historycznych w Oslo w 1928 roku, była ogromnym wyróżnieniem i niewątpliwie stanowiła wyraz uznania dla szybkiego awansu polskiej historiografii. Architektami tamtego sukcesu byli Marceli Handelsman, który jako pierwszy (już w 1920 roku) zgłosił pomysł organizacji w Polsce kongresu, oraz Bronisław Dembiński, który od 1926 roku zasiadał w Zarządzie powołanego wtedy formalnie do życia Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych (CISH). Przygotowania do kongresu rozpoczęły się już w 1929 roku. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego został Bronisław Dembiński, jego zastępcami Stefan Ehrenkreutz, Oskar Halecki, Marceli Handelsman i Wacław Sobieski, a sekretarzem generalnym Tadeusz Manteuffel. Dużej pomocy finansowej (w wysokości około 100 tys. zł), mimo kryzysu, udzielił organizatorom rząd, głównie Ministerstwo Wyznań i Oświecenia Publicznego. Otwarcie kongresu odbyło się 21 sierpnia 1933 roku w dużej auli Politechniki Warszawskiej w obecności najwyższych władz państwowych, z prezydentem Ignacym Mościckim na czele. W sumie w kongresie wzięło udział około 1100 historyków z 31 krajów. Najliczniej reprezentowani byli Polacy (przeszło 60%), a w dalszej kolejności Francuzi, Włosi, Niemcy i Anglicy. Na kongres złożyło się 15 sekcji i 13 posiedzeń specjalnych. W sprawozdaniach akcentowano duży udział tematyki polskiej. Co ciekawe, ceremonia zamknięcia odbyła się 28 sierpnia w Krakowie, gdzie uczestnicy zostali przewiezieni specjalnym pociągiem. Organizację warszawskiego kongresu oceniono wysoko, a prestiż ówczesnej polskiej historiografii znalazł swe odzwierciedlenie w wyborze Bronisława Dembińskiego na wiceprezydenta CISH. Funkcję tę pełnił on do 1938 roku. Wtedy w jego miejsce do Zarządu CISH wybrano innego reprezentanta Polski – Marcelego Handelsmana. Logo VII Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych w Warszawie zaprojektował Edward Manteuffel-Szoege (1808-1940).   Publikacje kongresowe VIIe Congrès international des sciences historiques: Varsovie, du 21 au 28 août 1933, Warszawa 1933 VIIe Congrès International des Sciences Historiques: Rapports présentés au Congrès de Varsovie, „Bulletin of the International Committee of Historical Sciences”, t. 5 (1933) VIIe Congrès International des Sciences Historiques. Résumés des Communications présentés au Congrès, Varsovie 1933, t. 1-2, red. T. Manteuffel, Warszawa 1933 La Pologne au VIIe Congrès International des Sciences Historiques, Varsovie 1933, t. 1-3, red. O. Halecki, Warszawa 1933 B. Dembiński, O. Halecki, M. Handelsman, L’historiographie Polonaise du XIX-me et du XX-me siecle: VII-e Congres International des Sciences Historiques Varsovie 1933, Warszawa 1933 Źródło ilustracji – Narodowe Archiwum Cyfrowe: NAC 1-M-526-5; NAC 1-M-526-8; NAC 1-M-526-4; NAC 1-M-527-4